Bij het overlijden van Jaap Kruithof

De filosoof Jaap Kruithof is niet meer. Als rabiate tegenstander van het neoliberalisme - dat hij zag als de oorzaak van alle, maar dan ook alle problemen in de wereld - stond hij met zijn opvattingen lijnrecht tegenover die van mij. Kruithof was een maoïst, extreem groen en radicaal links. Zijn invloed als filosoof was blijkbaar beperkt. Hij leek mij eerder een recycleerder: oude rode en groene opvattingen synthetiseren en dan met een extreme saus overgieten. Ook als lesgever had de man zo zijn tekortkomingen. Hij gaf eigenlijk geen les. Kruithof gebruikte de aula om zijn eigen opvattingen te "verkopen". Ik herinner me nog het eerste college filosofie dat ik bijwoonde als student toegepaste economische wetenschappen aan het RUCA. Kruithof begon al meteen met de mededeling dat de les een kwartier later zou beginnen en een kwartier eerder dan voorzien zou stoppen. Het maakte hem uiteraard populair.

Maar zoals gezegd, filosofie hebben we eigenlijk nooit gekregen. Hij zag het eerder als zijn opdracht om het neoliberalisme te bestrijden. We droegen allemaal een neoliberaal harnas, vertelde Kruithof, en hij zou als een echte Cupido met goed gemikte pijlen dat harnas doorbreken. Hij is er wat mij betreft niet echt in geslaagd. Zeker Kruithof had beter moeten weten. De beste manier, zo beweerde hij, om atheïsten te kweken, is om gelovigen naar de Jezuïten te sturen. Welnu, de beste manier om iemand te veranderen in een overtuigd aanhanger van het neoliberalisme, was om hem "les" te laten volgen bij Jaap Kruithof.

Hij had wel een cursus hoor, en er waren examens. Maar onze belangrijkste opdracht was het lezen en bespreken van een boek zijn boek De mens aan de grens. Daarin pleitte Kruithof voor een synthese tussen het socialisme en de milieubeweging, een soort Groenlinks avant la lettre dus. Met het boek kantte hij zich tegen het antropocentrisme - de mens als maat van alle dingen - en het kapitalisme. Mijn bespreking van het boek zal niet veel soeps geweest zijn: ik kreeg een 12 op 20. Niet onlogisch hoor: van het eerste deel had ik geen bal begrepen, en met het tweede deel was ik het niet eens. Ik vermoed wel dat Kruithof met dat boek een aardige cent verdiend heeft. Alle studenten moesten het immers kopen. De pot en de ketel, weet je wel. Enfin, het leverde hem wel een (beperkt) lezerspubliek op, zij het dan min of meer dwangmatig.

Later ben ik nog wel wat andere dingen van Kruithof gaan lezen. Zijn magnus opus Arbeid en Lust bijvoorbeeld. Opnieuw: recycleren, synthetiseren en radicaliseren. Maar vernieuwend? Niet echt. Interessanter en toegankelijker waren zijn kleine reeks boeken met essay’s over onze Westerse manier van leven, die hij, het hoeft geen betoog, volledig verkeerd vond. Kruithof, vond ik, en vind ik nog altijd, bezondigde zich wel eens aan omgekeerd racisme, letterlijk dan. Zwarten waren volgens hem natuurlijker (zij kunnen tenminste echt dansen) en dus superieur boven het blanke ras. Beter en respectvoller omgaan met de natuur, dat vond hij ook belangrijk. De mens was een dier, en mocht dat tonen. Kwijlen en boeren aan tafel moest in zijn ogen kunnen. Hij schreef dat hij een kind een oplawaai verkocht omdat die een spinnenweb aan het oprollen was. Niet doen! Hij wond zich ook op over autorally’s die volgens hem een ware holocaust betekende voor de fauna en flora in de naaste omgeving. En hij maakte zich ook kwaad omdat mensen te snel een paraplu boven haalden bij ook maar de kleinste hoeveelheid regendruppels. Wat kan dat beetje water nu kwaad? Wel, niets natuurlijk, maar als je doorweekt aan je werk moet beginnen...

Voor die reeks essay’s kreeg Kruithof overigens goede punten van niemand minder dan Frans Verleyen, op dat moment reeds geruime tijd onder invloed van de ...neoliberaal Guy Verhofstadt.

In verband met dat neoliberalisme. Kruithof schreef er een nog een boek over, met veel verbeeldingskracht Het Neoliberalisme genoemd. Ik herinner me dat hij zelfs een lovende recensie kreeg in het weekblad Trends. Het neoliberalisme was toen al tanende, maar dat had Kruithof blijkbaar nog niet door. Het Neoliberalisme is een slecht boek. Boordevol fouten, armzalig geschreven, achterhaald. Vooral zijn dogmatisme was storend. Som alles op wat er verkeerd loopt in de wereld. Bestempel dat als neoliberalisme. Alles wat fout loopt is dus de schuld van het neoliberalisme. Quod erat demonstrandum. Gemakkelijk, te gemakkelijk.

Dus neen, ik denk niet dat we te hoog moeten oplopen met de intellectuele verwezenlijkingen van Kruithof. Hij mag dan wel een goed debater en een studax zijn geweest, hij was toch ook vooral een dogmatisch denker, té overtuigd van zijn eigen gelijk om nog rekening te kúnnen houden met de argumenten van zij die er andere opvattingen op nahielden. Daarbij mag men niet vergeten dat Kruithof er geen graten in zag de bevolking te terroriseren om ze tot andere gedachten te brengen. Vlees vergiftigen, McDonalds afbranden, naalden in dierlijke producten stoppen: het moest allemaal kunnen in naam van de goede zaak.