De Engelse pitbull en de Vlaamse underdog

Gisteren, op 3 mei, werd aan Theodore Dalrymple alias Anthony M. Daniels (op zich een vreemd feit dat een criticus van het politiek-correcte denken zich van een pseudoniem bedient, maar soit) de Prijs van de Vrijheid uitgereikt. Plaats van actie: de grote Aula van het Leuvense Maria-Theresa-college. Een verschrikkelijke plek die meer doet denken aan een anatomisch theater (zoals er zich een in Leuven bevindt), met neonlicht en een erbarmelijke akoestiek. De zaal (voor zo’n 500 toehoorders bedoeld) zat nog niet voor de helft vol, verwonderlijk wanneer Bart De Wever himself als hulderedenaar was aangekondigd. Onderaan het amfitheater, nabij het spreekgestoelte dus, verzamelden zich de m’as-tu-vu-gasten: Liesbeth Homans, Jan Jambon, en meer schoon volk, naast uiteraard de kernleden van Libera! (met uitroepteken, alsof de naam zelf niet volstaat, zie ook Groen! e.d.), de organiserende “klassiek-liberale” denktank onder de bezielende leiding van Boudewijn Bouckaert.


Traditioneel zijn die Libera-prijsuitreikingen qua organisatie een echte ramp, en gisteren was het niet anders: speeches die met een uur vertraging beginnen, geknoei met micro’s, bloemen voor de spreker die niet afgegeven worden, een coördinator (Kristof Van der Cruysse) die op cruciale momenten in de natuur verdwijnt, en gelukkig géén receptie waardoor er ook geen lauwe schuimwijn werd geserveerd. Maar daarover wil ik het verder niet hebben, over naar de laudatio en de laureaatstoespraak, die in een boekje werden gebundeld en die ik ondertussen kon doornemen.

Tegenstellingen, paradoxen en versprekingen

Van Bart De Wever had ik meer verwacht dan het droog aflezen van een Engelse tekst, vrijwel zonder intonatie, maar ik veronderstel dat dit evenement voor de N-VA-voorzitter dan ook niet meer was dan een korte doortocht in een overgevuld dagprogramma. Wat boeiend was en is in deze enscenering, is de confrontatie tussen het universum van de gedegouteerde psychiater Theodore Dalrymple en dat van de conservatieve Vlaams-nationalist Bart De Wever. Het uitgangspunt waarop Dalrymple steeds weer hamert, dat de pampercultuur alleen maar leidt tot meer afhankelijkheid, en uiteindelijk vooral de welzijnsbureaucratie ten goede komt, betwijfelt geen zinnig mens. En dat de schoelies, die de dagjesmensen in Hofstade intimideerden, niet moeten verontschuldigd worden met praatjes over het warme weer, schoolvacantie en toeslaande verveling,- daarover zijn we het allemaal eens.

Toch moet ik Dalrymple erop wijzen dat die verzorgingsstaat een uitvloeisel is van de christelijk-humanistische traditie, waarover de zgn. klassieke liberalen altijd zeer dubbelzinnig doen. Zelf gebruiken ze de termen “liberaal”, “libertariër” en “conservatief” door elkaar, waardoor ik in het verleden van een ideologische hutsepot sprak. Het is een paradox die ik ook bij de vorige editie in 2010, toen Bolkestein de Prijs van de Vrijheid kreeg, behandelde, en ik heb er nog altijd geen afdoend antwoord op gekregen. Zijn ze nu voor of tegen die culturele onderlaag, die ontegensprekelijk sociale klemtonen legt, en die door De Wever als het “kostbare weefsel” wordt omschreven? Concreet: moet ik medelijden hebben met het gezin dat de electriciteitsfactuur niet meer kan betalen –en misschien zelfs kwaad worden op Electrabel en Eandis die als echte liberalen vooral winst willen maken-, of moet ik zeggen zeggen: “vrienden, help u zelf, brand een kaars, want Theodore Dalrymple is tegen de pampercultuur”?

Medelijden, empathie: het zijn gevaarlijke woorden, want Dalrymple kadert alles in een sentimentaliteitscultus, daarover straks meer. Feit blijft dat het discours van onze gepensioneerde psychiater bijwijlen klinkt als een slang die in haar eigen staart bijt: het gedram over de Europese culturele traditie, de collectieve identiteit en de waarden van de Res Publica, als pseudo-argumentatie voor een ontmanteling van sociale voorzieningen. Het is volstrekt onduidelijk waar bij Dalrymple de sociale solidariteit begint of ophoudt. De verzorgingsstaat is overigens eerder Christelijk-caritatief dan socialistisch-collectivistisch, evenals het belastingsysteem als middel tot herverdeling. Het is hoe-dan-ook hypocriet om de sociale vangnetten te willen opdoeken, terwijl men zich beroept op een identitaire cultuur die het individu overstijgt.

Ook in een ander aspect rammelt het liberaal-libertaire discours. Dalrymple hekelt het hedonisme van de consumptiemaatschappij, maar het is juist de vrijemarkteconomie die de mens tot consumptie aanzet en hem gadgets probeert te verkopen die hij niet nodig heeft. Er bestaan nu eenmaal systemen, mechanica’s, raderwerken, die de menselijke vrijheid trachten te usurperen. Het liberalisme kan bv. niet anders dan reclame toejuichen tijdens kinderprogramma’s –in naam van de “vrijheid”-, maar daarmee wordt natuurlijk wel een verslavend consumentisme geprepareerd. Hoe dat dan weer gerijmd kan worden met ethische principes rond de leugen, manipulatie en verlakkerij, en het recht om te revolteren tegen dit systeem (Jezus die de marchands de tempel uitjaagt?), daar vind ik ook niets over terug in de teksten van Dalrymple. Theorievorming is duidelijk zijn zwakke plek.

Tenslotte heeft Dalrymple de neiging om zich te keren tegen de “linkse” systeemkritiek, die het individu zou deculpabiliseren, maar hij doet natuurlijk – op zijn anekdotische, particularistische manier- wel doorlopend zélf aan systeemkritiek, en dat kan ook niet anders. Het individu bevrijden zonder het systeem te herzien, waarin dat individu functioneert, is een illusie. We hebben dus de politieke plicht om ons te moeien met de maatschappelijke structuren en eventueel alternatieve modellen te ontwikkelen. Anders evolueren we zeer snel naar een cryptofascistische kortsluiting tussen extreem vrijemarktdenken en individuele repressie. Jaja, ik lees wel dat Dalrymple als de dood is voor onderdrukking van het individu, maar ik lees hier en daar tussen de regels toch wel dat een sterke staat, wat meer gevangenissen en wat meer politie (en dus wat minder straathoekwerkers) hem ook niet ongenegen is. Zeer snel wordt het rechts-conservatieve liberalisme, via het alibi van de waarden-en-normen, toch weer een embryo van de censuurmaatschappij. Kan hier een libertariër eens recht staan?

Meester Pennewip

Over dan naar de boeiende persoonlijke connectie Dalrymple-De Wever. En hier komen we in een psychologisch register omtrent de wezenskenmerken van de Vlaamse underdog. Wie die typologie nog eens in detail wil nalezen, verwijs ik naar mijn essay “Berichten uit la Flandre profonde”, gepubliceerd in “De Vlaamse Republiek: van utopie tot project” (Leuven, Van Halewyck, 2009). Slechts één gedachte hieruit: de Vlaamse underdog vertoont alle kenmerken van de huisdierneurose,- namelijk blaffen én de hand likken die hem slaat. Hij is af en toe opstandig, maar nooit opstandig genoeg om de ketting door te bijten waaraan hij ligt. Ten gronde is de Vlaming nooit aan het Christelijk-parochiaal universum ontsnapt, waarbinnen zonde, leut, zurigheid (tegen het “establishment”) en gehoorzaamheid de vier Clausiaanse hoekdelen vormen. De zaak Vangheluwe is er een verre uitloper van.

Wanneer ik nu de passages lees in Dalrymples tekst, over de “sentimentaliteitscultuur”, dan krijg ik toch wel de behoefte om dat op de persoon, de leefwereld én de ideologie van Bart De Wever te projecteren. Hierin staan benadrukking van mannelijke deugden, onderdrukking van gevoelens, en zelfcensuur centraal. Dalrymple ontpopt zich als anti-romanticus en geeft een aantal hilarische voorbeelden van “belachelijke” collectieve emoties, zoals het leggen van bloemen op plekken waar verkeersslachtoffers om het leven kwamen. Ook hier zie ik weer rare breukvlakken met de Christelijke waarden van empathie. Maar, fundamenteler nog, is de afwijzing van de filosofie van J.J. Rousseau een Freudiaanse verspreking van de man die schrik heeft van zijn eigen gevoelens.

Persoonlijkheid en ideologie interfereren hier op een curieuze manier met elkaar. De algemeen bekende sociale handicap van De Wever (elke keer dat ik de man sprak, keek hij alleen naar de grond), waardoor hij alleen als demagoog functioneert, én als model-huisvader, rationaliseert zich in een anti-romantisch discours tegen de liefde, de revolutie, de radicaliteit. In essentie gaat het erom dat mensen hun gevoelens vooral moeten controleren en zich gedragen. Er is vrijheid van spreken, maar het moet “beschaafd” gebeuren, en men dient zich te excuseren als men over de schreef gaat.

Dalrymple schijnt hier, meer dan een overtuigend discours tegen het sentiment (dat inderdaad bestaat, maar dan ook weer meer als marktgestuurd fenomeen, vooral via de media), vooral een stukje van De Wevers ziel te hebben blootgelegd, en meteen deze van de Vlaamse schuld- en verdringingscultuur. In wezen is dit het universum van geblokkeerde mannen die met hun gevoelens niet omkunnen, noch met de bochtigheid van het leven. Ik ga me niet wagen aan speculaties over het sexleven van Dalrymple of De Wever, maar ik houd het bij één vermoeden: Geeeuw.

Naadloos gaat het mannelijk-ascetisch discours tegen de emoties over in een zurig conformisme, dat dan toch weer de sterke staat vooropstelt die, eerder dan brutale censuur, vooral mechanismen van zelfcensuur inlepelt. Beheersing dus. En zo komen we weer uit op de Vlaamse underdog: de Engelse pitbull heeft er, onbewust, een perfect model voor geleverd. Zelden uitgelaten, zelden ook echt kwaad; meestal in de pas lopend, en af en toe de katjes in het donker knijpend. 19de eeuwse preutsheid en misogynie, een Victoriaans universum zoals Tom Lanoye het beschreef? Misschien wel. Ik houd het eerder bij Freud en diens verdringingstheorie. Mannen die emoties verbanvloeken, zitten met een probleem. De politieke revolte, maar ook alle poëtische momenten zijn dan flauwekul (men leze de columns van De Wever erop na), en kunst is, in haar hevige, temperamentvolle vorm, alleen maar ordeverstorend en dus nefast.

Ik moest bij de lectuur van Dalrymple’s speech heel de tijd denken aan Meester Pennewip van Multatuli: een schoolmeester-droogstoppel die de gedichten van zijn pupillen taxeert op hun gehalte aan godvrucht, vaderlandsliefde, gezagstrouw, en, jawel, zelfbeheersing. Andermaal: kan hier een libertariër….

Herderlijk

Ik heb het boekje nu weggelegd en zal het nooit meer lezen. De twee gabbers en boezemvrienden, Bart en Anthony, hebben, behalve hun hopeloze gevoelsarmoede en gespeelde mannelijke stoerheid, ook de kortademigheid gemeen van de columnist. Het zijn meer versierde bedenkinkjes, of, met iets minder respect gesteld: toogpraat. En ook hier herkennen we weer iets oer-Vlaams: het café als parochieparlement, als spiegelbeeld van het altaar in de dorpskerk. De Engelse pub en de Vlaamse herberg ontmoeten elkaar hier als twee archaische fora, waar simpele waarheden vermengd worden met lachsalvo’s en schimpscheuten, en dat alles doorgespoeld met liters slecht bier.

Blijft dan natuurlijk nog de grote autoriteit in Vlaanderen van Bart De Wever, waartegen elke vrijheidsstrijder zich met hart en nieren zou moeten verzetten. Zijn dubbele reïncarnatie van de dorpspastoor en de schoolmeester uit la Flandre profonde, die zijn waarheden drenkt in een sopje van Latijnse spreuken,- het bevestigt mijn vooroordeel dat Vlamingen nog altijd op zoek zijn naar een herder. Een woord dat Dalrymple als een scheldwoord gebruikt. Ik vrees dus dat de vrijheid weer elders ligt. Altijd elders. Maar is dat niet eigen aan de vrijheid? Hoe zou men haar dan kunnen lauweren? Waarom is “vrijheid” in alle talen eigenlijk vrouwelijk? Kan hier een libertariër…., neen, laat maar zitten.

Johan Sanctorum