200000 jobs gesubsidieerd. En waarom men 15 miljard beter niet had uitgegeven.

Bij het aantreden van Paars, nu bijna 8 jaar geleden, beloofde de regering dat ze 200 000 jobs zou bij creëren. Op papier is het hen gelukt maar statistieken zijn dan ook verduldig. De enen juichen hoera, anderen (de "criticasters") staan klaar om er allerlei bedenkingen bij te formuleren. Wij vrezen dat de tweede groep gelijk heeft en het eindresultaat is dat alle hardwerkende landgenoten niet beter af zijn. Wij halen de boter bij het Federaal Planbureau, toch wel de economische studiedienst van de Premier zelf.

De cijfers

Volgens de cijfers van het Planbureau (tabel B5bis) evolueerde de Belgische bevolking tussen 1999 en 2007 van 10,203 miljoen naar 10,500 miljoen waarvan 6,715 miljoen respectievelijk 6,942 miljoen Belgen op arbeidsleeftijd. Grosso modo een toename van 28000 Belgen per jaar terwijl de inactieve bevolking evolueerde van 5,510 miljoen naar 5,471 miljoen. Het aantal RVA uitkeringstrekkenden bedraagt in 2005 meer dan 1,2 miljoen mensen waarvan zo'n 742 000 vergoede werklozen, 266 688 werknemers met ergens een RVA uitkering en 195 721 werknemers die hun "arbeidstijd aanpassen". Kostprijs: zo’n 9 miljard per jaar. De totale beroepsbevolking evolueerde van 4,686 naar 5,029 miljoen of een toename van 363 000 eenheden. De binnenlandse werkgelegenheid steeg van 4,013 naar 4,289 miljoen of ruimschoots met meer dan de beoogde 200000. Er moet hierbij gezegd worden dat de cijfers voor 2007 prognoses zijn. In 2006 bedroeg de binnenlandse werkgelegenheid 4,244 miljoen of zo'n 45 000 minder dan de prognose voor 2007. Wellicht is het niet toevallig dat die gunstige prognose samenvalt met een verkiezingsjaar. De werkloosheid evolueerde van 624 000 eenheden naar een prognose van 688 000 voor 2007 terwijl voor 2006 men 705 000 eenheden telt. Eens te meer een opvallende dalende prognose juist vóór de eindstreep. Nota: de oorspronkelijke tabelen van het Planbureau zijn in bijlage met ene berekening van het verschill tussen 1999 en 2007, resp. 2003-2006.

Vraag is nu waar zijn die meer dan 200 000 jobs vandaan gekomen? Diezelfde tabellen leren ons dat er zo'n 47000 jobs uit allerlei tewerkstelingsprogrammas komen (denk maar aan de dienstencheques) en dat er zo'n 146 700 mensen gebruik gemaakt hebben van loopbaanonderbreking en tijdskrediet. In deze laatste groep mag men wel vermoeden dat een deel tijdens de loopbaanonderbreking vervangen werd door nieuwe aanwervingen.

In tabel B5 vinden we dan dat de het aantal loontrekkenden evolueert van 2,557 naar 2,812 miljoen. Dit is een toename van 245 000 eenheden waarvan het aantal ambtenaren alleen al 51 000 eenheden bedraagt en dat is maar het laatste topje van de spreekwoordelijke ambtelijke ijsberg. Als men alles optelt, dan gaat wellicht zo'n 15 miljard of 10% van de begroting ofwel naar landgenoten die geen werk hebben of verkiezen niet te werken, tijdelijk of permanent, ofwel naar jobs waarvan de vraag is of ze economisch wel relevant zijn. Bruggepensioneerden werden hierbij niet in rekening genomen. Het economische verlies is dubbel want enerzijds produceren al deze mensen niets of weinig, anderzijds moet de resterende werkend groep er harder voor werken en er belasting voor betalen.

Geen reeële groei, wel gesubsidieerde jobs.

Wat kan men hieruit afleiden? Wat opvalt is dat de stijging van de tewerkstelling vooral toe te schrijven is aan de verdere aangroei van het ambtenarenkorps en anderzijds aan het aantal mensen dat kiest voor loopbaanonderbreking of tewerkgesteld wordt via een of ander activeringsprogramma. In alle gevallen gaat het over jobs die door de private sector gesubsidieerd worden (dus met belastinggeld) en dat is slecht nieuws. Nochtans, het aantal werkaanbiedingen (bijna 600000 volgens de VDAB in Vlaanderen alleen al) en het aantal knelpuntberoepen waarvoor men geen gegadigden vindt, is zeer groot. Er zou in principe geen probleem mogen zijn om alle werklozen werk te bezorgen. Wat gebeurt er in de praktijk? Veel mensen kiezen voor een (gesubsidieerde) loopbaanonderbreking, en elke job die erbij komt is gesubsidieerd. Ambtenaren voor zo'n 100 %, dienstencheques voor zo'n 75%. Ook de loopbaan onderbrekingen worden gesubsidieerd.

Dit alles wordt bevestigd door de relatief lage economische groeicijfers: de economie groeit enkel door de productiviteitsgroei in de private sector. De productie stijgt enkel omdat degenen die al productief waren, meer produceren; en niet omdat er extra producenten zijn bijgekomen. Niet de regering verdient hier een pluim, maar de private sector omdat ze het ondanks alle tegenwerking van loonkost, belastingen en regelknevelrij er steeds weer in slaagt van meer te produceren met minder. Zoniet was de verarming al langer ingetreden. Dat alles belet niet dat het breekpunt elke dag dichterbij komt. VW Vorst is een van de zovele voorbodes.

De loonkost als symptoom. Het overheidsbeslag als systeemfout.
Het probleem op zichzelf is complex en anderzijds dan weer eenvoudig. Het is complex omdat de structuren vastzitten en er net iets teveel belangengroepen zijn die geen onmiddellijk voordeel hebben bij een wijziging. Het is eenvoudig omdat de oorzaken van deze arbeidsmarktparadox ons bijna verblinden. Het begint bij de miskenning van een fundamentele menselijke drijfveer. Iedereen streeft naar een beter leven en wil dit met zo weinig mogelijk inspanning bereiken. Als men dat kan bereiken door de voordelen van het "systeem" te gebruiken zonder de stress van een dagelijkse job, dan is de rekening snel gemaakt. Het probleem is dat de sociale wetgeving en de arbeidsfiscaliteit het fundamentele evenwicht tussen aanbod en vraag op de arbeidsmarkt grondig verstoord hebben.

De royale ontslagvergoedingen bij VW Vorst komen vooral terecht in de Schatkist. Hetzelfde geldt al jaren voor de lonen die door ondernemers uitbetaald worden: het grootste stuk gaat naar de staat, niet naar de werknemer Zelfs nu veel bedrijven blijkbaar terug willen aannemen is de paradox dat men geen geschikte kandidaten vindt en doet de recruteringsmarkt gouden zaken. Elke bedrijfsleider hoedt zich niet alleen voor de hoge loonkost, hij hoedt zich ook voor de sociale wetgeving met zijn stroeve regels, vakbondseisen en dure ontslag- regelingen.

Wat eraan doen?
Wat kan er aan gebeuren? Vooreerst moet de loonkloof gedicht. Als de belasting op arbeid drastisch daalt of zelfs wegvalt, dan zullen de nettolonen stijgen terwijl de loonkost kan dalen. Bedrijven zullen niet alleen méér mensen gaan aannemen, werklozen zullen opnieuw gemotiveerd op zoek gaan naar werk omdat het meer begint op te brengen dan thuis hun tijd door te brengen. Die kloof is al berekend en komt op zo'n 500 euro/maand. Het zullen dus meer dan een paar percentjes moeten zijn om zich aan de kleefmat te onttrekken. Waar gaat de overheid dan haar inkomsten halen? Vooreerst: een hogere werkgelegenheid betekent dat de overheid bespaart op werkloosheidsuitkeringen en andere uitgaven. Een hogere economische groei betekent ook, dat de inkomsten uit andere belastingen zullen toenemen. De vermindering van lasten op arbeid kan ook gedeeltelijk gecompenseerd worden door een verschuiving naar lasten op consumptie Dit laatste heeft heel wat voordelen in de context van een duurzame economie vooral als men veel moet importeren. Het is ook billijker want iedereen betaalt mee.

Dat alles belet niet dat een zware vermindering van de loonbelasting en een verschuiving naar consumptiebelasting maar een beperkt effect zullen hebben, zolang het overheidsbeslag de globale belastingsdruk zo hoog houdt. De Scandinavische landen hebben dit aan den lijve ondervonden. Niettegenstaande Denemarken een veel strakker activeringsbeleid voert en de loonlasten er substantieel lager zijn dan hier, is de echte werkloosheid er even hoog als bij ons en zijn de statistieken er even verduldig gebleken. De verschuiving naar consumptiebelasting is dan wel een maatregel die noodzakelijk zal zijn, ze zal niet voldoende zijn zolang men het overheidsbeslag en de overheidsinefficiëntie zelf niet aanpakt.

Naschrift

Men kan zich afvragen of die 200 000 jobs een maat voor niets geweest zijn. Tenslotte is toch een deel van de werklozen geactiveerd en dat is sociaal te verkiezen boven ze te laten verkommeren in een kleefmat. Dat is niet alleen een sociaal maar ook een moreel probleem waarbij er gevallen bekend zijn van derde generatie werkloosheid. Wat betekent dat er een groeiende groep is van mensen die opgevoed zijn in een omgeving waar ze hun ouders nooit zien werken hebben. Dit leidt dan tot moreel verval zoals Theodore Dalrymple het treffend weergeeft in zijn boeken zoals 'Life at the bottom.' Dit is ook een uitgesproken probleem van de grootsteden. Er is blijkbaar in Charleroi zelfs een betoging geweest om de aangehouden corrupte politici terug uit de gevangenis te halen. Het kon ook elders gebeuren maar het toont aan hoe zelfs corrupte maar machtige leiders als 'anti-held' door 'het volk' kunnen binne gehaald worden. Brood en spelen is al eeuwen oud.

De vraag is evenwel wat de gevolgen zijn van deze gesubsidieerde jobs in het leven te roepen. Om te beginnen is het moreel en sociaal bedenkelijk. Men zet mensen aan het werk, en sommigen worden betaald om niet te werken maar de vraag is of dit wel het beste is voor de ontplooiïng van deze mensen. Is het een vorm van bezigheidstherapie of draagt het bij tot de zelfontplooing van deze mensen als burgers van deze samenleving? het doet een beetje denken aan de massale aanwervingen door de overheidsector in de jaren 70. Dit was ook de begin periode van de teloorgang.

De kost is duidelijk ook niet neutraal voor de overheidsfinanciën en dus via de belastingsdruk voor de competiviteit van de private sector. Stel nu even dat men die 15 miljard zou aangewend hebben als een vermindering van de globale belastingsdruk met 10 %. Stel nu ook even dat men deze belastingsvermindering exclusief zou toekennen aan de private arbeidsmarkt. Dit is niet zo onrealistisch want arbeid wordt in de publieke sector infeite niet belast behalve op papier. De bedragen worden gewoon van de ene overheidsdienst naar de andere overgeboekt. Dit komt grosso modo overeen met 5000 euro per werkende belg in de private economie.

We hoeven hier geen tekening bij te maken maar dit zou een echte economische boom als effect hebben. De loonkost zou voor de bedrijven met 10 à 20 % dalen (afhankelijk van het bedrijfsactivieit en het arbeidsintensieve karakter). Men kan verwachten dat er zich verschillende effecten zouden voordoen. Die 15 miljard zal men terug vinden in hogere nettolonen, extra personeelsaanwervingen, wellicht ook een nieuwe economische activiteiten, een verbetering van de export positie op de internationale markt en de werknemers zelf zullen wellicht iets meer consumeren maar ook meer sparen en investeren. Via het spaarwezen komt dan een deel ter beschikking van de bedrijven om opnieuw te investeren waardoor er meer aanwervingen gebeuren, enz. Er zal ook een ander effect optreden: werken wordt terug lonend en werkloosheid zal met al die niet ingevulde vacatures snel gaan dalen. Tenslotte, men zal wellicht een half miljoen meer mensen terug een job bezorgd hebben maar deze keer zullen het productieve jobs zijn waarvoor er een echte vraag bestaat. M.a.w. de huidige negatieve spiraal zal een positieve spiraal geworden zijn.

Wat illustreert dit alles? Namelijk dat er niet alleen niets gratis is maar vooral dat de juiste (lange termijn) beleidsopties kiezen en uitvoeren wel degelijk een verschil maken. Dit moet dringend duidelijk worden voor alle stemgerechtigde burgers. Het is ook dringend dat de overheidssector zich terugtrekt en zich gaat focussen op haar kerntaken. En dat geldt ook voor de politici en hun aanhangsels. Micromanagement kan men beter aan de markt overlaten.