Tijd voor een radicaal nieuw Sociaal Zekerheidsmodel

Un nouveau Contrat Social?
De laatste gegevens van de RVA liegen er niet om. Een vijfde van de werklozen die van een RVA-uitkering leven heeft nooit echt gewerkt. Het gaat hier voor de helft over schoolverlaters, maar een groot deel ervan is na enkele jaren nog steeds werkloos. Anderzijds zijn er heel wat bij die als alleenstaanden minder krijgen dan het leefloon. Als 1,2 miljoen mensen leven van een RVA uitkering, hoeveel echte armen zijn er dan in dit welvaartsland? Of is dit een paradox? Er is een lange lijst van knelpunt beroepen terwijl de horeca en de bouwsector om werkvolk schreeuwen die de VDAB niet kan invullen.
Het moge duidelijk zijn, het Sociale Zekerheidsmodel faalt elke dag meer en is dringend aan herziening toe. Het systeem is gebouwd op voorbij gestreefde premissen, kost teveel geld en administratie, is hopeloos ingewikkeld en mist haar doel, namelijk de medeburger de kans geven zich door inzet en arbeid in te schakelen in de samenleving en zijn steentje bij te dragen.

Vreemde paradox: werken wordt bestraft
De reden voor de faling wordt dikwijls naïef gelegd bij het feit dat werkloosheidsuitkeringen te hoog zouden zijn. Dit kan in sommige gevallen waar zijn als het systeem misbruikt wordt. Voor veel mensen is het eerder zo dat niet de uitkering te hoog ligt, maar het alternatieve nettoloon veel te laag, omwille van de hoge afhoudingen. Daarenboven, gaan werken kost ook geld zoals kinderopvang, vervoer en kledij. Dit kan al snel 500 euro/maand bedragen terwijl dikwijls het nettoloon maar een paar 100 euro per maand hoger ligt dan de werkloosheidsuitkering. De rationele beslissing om niet te gaan werken is dan ook snel genomen, zeker als een uitkering voor een zeer lange tijd wettelijk in het verschiet ligt. Meer nog, men is dikwijls financieel beter af geen enkele officiële job te gaan zoeken, want daardoor valt men uit de boot voor allerhande speciale arbeidsprogramma's of wordt het officiële (bruto) inkomen te hoog waardoor men niet langer gerechtigd is. Vooral voor zelfstandigen in bijberoep is dit een zwaar dilemma. Het resultaat is dat werken bestraft en ontmoedigd wordt. Niet gaan werken wordt aangemoedigd. Voorwaar een vreemde paradox. Het is des te vreemder omdat onze welvaart alleen door arbeid kan opgebouwd worden. Papieren welvaart bestaat alleen in de statistieken.
Als een systeem te complex geworden is, dan wordt het onbeheersbaar en geeft het allerlei ongewenste neveneffecten. Het Sociale Zekerheidsmodel is in de grond asociaal geworden door discriminatie ten opzichte van de hardwerkende burger maar ook ten opzichte van de steuntrekkers want het ontzegt hen de facto een normale deelname aan de samenleving. Een dergelijk systeem terug op spoor brengen is hopeloos. Er is maar een oplossing en dat is het met de grond gelijk maken en opnieuw beginnen met een eenvoudig en doorzichtig systeem. Doorgeroeste wagens worden ook afgekeurd. Dit nieuwe systeem mag niet langer discrimineren en moet tezelfdertijd wel "sociaal" zijn. Dit laatste is een aangebrande term geworden. Wat we hiermee bedoelen is dat de samenleving er als geheel beter van moet worden. Zonder onderscheid voor alle burgers vandaag en morgen.

Logische opbouw zonder discriminatie
De eerste grote discriminatie is dat niet alle burgers gelijk zijn in het Sociale Zekerheidsmodel. Waarom kunnen ambtenaren nooit werkloos worden, arbeiders en bedienden wel, maar moeten zelfstandigen eerst heel hun vermogen verkopen vooraleer ze op de "solidariteit" mogen beroep doen? Weg ermee: ambtenaren, arbeiders, bedienden, zelfstandigen maar ook inactieven of werklozen zouden in een solidaire samenleving net dezelfde rechten en plichten moeten hebben. Geen misgroeide historische privileges maar enkel een transparant eenheidsstatuut kunnen dit recht zetten.
De tweede grote discriminatie is het te kleine verschil tussen de inkomsten van diegenen die werken en diegenen die niet werken. Werken moet beloond worden en zou minstens het dubbele moeten opbrengen tegenover niet te gaan werken. Dit kan door arbeid niet langer te gaan belasten als een luxeproduct. Halveer, of beter nog, schaf die belasting op arbeid af (die trouwens altijd door de werkgever opgebracht wordt en dus een produktiekost is).
Het moge duidelijk zijn. Als zoals hierboven aangeduid de wettelijke discriminatie tussen de burgers verdwijnt, dan zal door zuiver rationeel gedrag de werkloosheidsval smelten als sneeuw voor de zon, de delocalisatie afgeremd worden en de economie terug echt groeien. De belastingen kunnen sterk dalen en de overheid ingeperkt om de vrijgekomen middelen aan te wenden voor lange termijn investeringen voor solidaire welvaart en welzijn.

Eenvoud en eerlijke solidariteit eerst
Blijft nog de invulling van de Sociale Zekerheid. De vereisten zijn hier: eenvoud, doorzichtigheid, motiverend en solidair. Vermits we het toch stilaan als een maatschappelijke verworvenheid beschouwen, laat ons dan ook de consequenties ervan nemen. Wat als de samenleving nu eens gewoon voor elke burger een vast minimum bedrag zou opzij zetten? Dit bedrag mag niet meer bedragen dan de helft van wat de arbeidsmarkt aan (netto)-loon zou uitkeren en komt vandaag wellicht overeen met het huidige leefloon van ongeveer 625 euro/maand voor een alleenstaande. Let wel, bij zo’n eerstelijnssolidariteit moet het dan ook stoppen want beginnen te prutsen aan de eenvoud ervan is weer het oude systeem in leven roepen. Dit nieuwe systeem kan zeer eenvoudig opgezet worden. Een afhouding voor de premie als men werkt, en een storting op de individuele inkomstenrekening als men het nodig heeft als overbrugging. Het werkt als een kapitalisatieverzekering. Ditzelfde fonds kan ook een eerste lijns-“pensioen” vormen als men stilaan wat minder of helemaal niet meer wil of kan werken. Dit fonds zelf hoeft ook niet exclusief bij de overheid te liggen. Wat competitie voor een goed beheer kan geen kwaad.
Hiermee is een derde discriminatie weggewerkt: namelijk tussen diegenen die nog geacht worden te werken en diegenen die wettelijk niet meer mogen werken want in het nieuwe systeem werkt iedereen wanneer hij wil of het nodig heeft. Pensioenen bestaan dan niet meer in de huidige zin van het woord. Men kan dit individueel inkomensfonds ook ten dele laten gebruiken als waarborg gekoppeld aan bv. leningen om inkomen te verwerven. Denk aan levenslang kunnen bijscholen of een eigen kleine zaak opzetten. Microkrediet werkt om mensen uit de armoede te halen. De terugbetaalcapaciteit en dus het maximale leenbedrag wordt bepaald door een goed beheer van zijn persoonlijk inkomensfonds en de voorafgaande opbouw. Noteer dat dit voorstel ervan uitgaat dat de samenleving aan zijn burgers enkel eerstelijns solidariteit aanbiedt en dat de uitkering geen zakgeld is. Het is in de eerste plaats een kapitalisatiefonds waarvan enkel gebruikt gemaakt wordt als men geen inkomen heeft. Niets belet de burger zijn leven zo in te richten dat door zijn talenten te gebruiken en harder te werken of risiko te nemen hij goed gaat verdienen (wanneer hij dat wil) om dit dan ten dele aan te wenden voor een persoonlijke tweedelijns inkomensfonds. De overheid mag dit aanmoedigen maar niet opleggen.

Pour un nouveau Contrat Social
Men zal nu de vraag stellen hoe dit nieuwe ‘Contrat Social’ gefinancierd kan worden? Het antwoord hierop is door de ontmanteling van de huidige bureaucratische en geldverslindende systemen enerzijds en door de te verwachten economisch groei anderzijds. Ingewikkeldheid kost handenvol veel geld en werkt steeds averechts. De Sociale Zekerheid, de gezondsheidszorg, de pensioenen zijn gekende voorbeelden waar de administratiekosten soms hoger zijn dan de uitkeringen. De inkomstenbelastingen zijn een voorbeeld op zich. De inningskost wordt geraamd op 10% (zo'n 4 miljard euro/jaar) en het is zo complex geworden dat zelfs de specialisten er niet meer aan uit geraken, lotto formulieren ten spijt. Erger is dat door de vele aftrekmogelijkheden de logica zoek is en lagere inkomens zelfs meer belast worden dan hogere inkomens omdat ze eerst moeten verdienen om te kunnen aftrekken. Anderzijds worden door de hoge marginale belastingsvoeten bijkomende inspanningen afgestraft. Nochtans, het kan veel eenvoudiger. Voer een enkelvoudig tarief in (berekend op de cijfers van vandaag volstaat 27%, na een paar jaar 20%) zonder aftrekposten en combineer de vrijstelling met het verzekerd inkomen van de vorige paragraaf door maandelijks af te rekenen. Het geheel is veel “progressiever” dan het huidige systeem. Als men consequent de administratieve mallemolen van de overheidssector en haar aanhangsels afbouwt (en in een groeiende economie zullen die mensen niet snel zonder werk vallen), dan zal men ook de indirecte belastingen niet moeten laten stijgen om de deficieten aan te vullen.

Sociale werking eerst
Dit betekent ook dat de hoofdtaak van de sociale werking terug op het voorplan kan komen. Langdurige werklozen kunnen in het huidige systeem alleen door dwang of met behulp van nepjobs en nepstatuten tijdelijk uit de werkloosheidsval gehaald worden terwijl de toegevoegde economische waarde van dit soort jobs betwistbaar is. Sociale werking moet de echte sukkelaars helpen want die hebben dikwijls een persoonlijke probleem situatie. Daar is geen administratie voor nodig maar menselijke warmte, begeleiding en wellicht scholing.
De lokale gemeenschap is dikwijls beter geplaatst om die sociale begeleiding te leveren terwijl de rol van de overheid kan beperkt kan blijven tot die van toezichthouder..
Vandaag is dit niet haalbaar omdat het een kwart van de beroepsbevolking betreft. Misschien lukt dat wel als het gros ervan terug aan het werk is. Daarom wordt het hoog tijd om voor een echt solidair systeem te kiezen, ook al zal men eerst wakker moeten schrikken van de radicale veranderingen die nodig zijn. Voor een gordiaanse knoop is er maar een oplossing: doorhakken in één enkele slag.

Eric Verhulst,
Voorzitter www.WorkForAll.org
Een onafhankelijke socio-economische denktank