16 november 2009

De ideologische grenzen moeten gesloopt worden (Claude Nijs)

Over positief kritisch en toekomstgericht denken

Een mens creëert zijn eigen wereldbeeld door zintuiglijke observatie die geïnterpreteerd wordt met behulp van zijn geheugen. Het handelen van de mens wordt bepaald door zijn drang naar zelfbehoud in een wereld met toekomstperspectief. Een mens heeft vrijheid in de keuze tot handelen, maar deze wordt beperkt door de waarden die hij zichzelf en zijn omgeving heeft toebedeeld in zijn eigen wereldbeeld.

Door de creatie van een wereldbeeld treedt er een opdeling in het denken op, voor of tegen. Waardebepalingen worden gecreëerd en gemodelleerd door het eigen wereldbeeld en de drang naar zelfbehoud. Universeel goed of kwaad bestaan niet, maar zijn normen die zich verhouden tot het eigen wereldbeeld. (Door de complexiteit van het leven creëert een mens mogelijk verschillende wereldbeelden vanuit zijn eigen opvattingen over seksualiteit, spiritualiteit, genot, economie, politiek, … met mogelijke innerlijke conflicten.)

In zijn drang naar zelfbehoud, deelt de mens zichzelf op bij groepen die zijn wereldbeeld delen, dit kan ofwel een bewuste individuele keuze zijn of een gevolg van zijn omgeving. Het kost moeite om keuzes (zowel positieve als negatieve) te maken die buiten het gangbare patroon van de groep liggen, aangezien deze door de groep beschouwd worden als minderwaardig en mogelijk confronterend of vijandig voor het gangbare wereldbeeld.

De groep stelt zich afstotend of vijandig op ten opzichte van zij die afwijken van de groepsnorm omdat het toekomstperspectief of de bestaansreden(en) van de groep worden aangetast. De machtshebbers binnen een groep hebben daarbovenop hun eigen drang tot zelfbehoud die verandering wil voorkomen. Zij kunnen ook terechtkomen in een eigen wereldbeeld dat afwijkend is ten opzichte van hun achterban; hetgeen hun keuzes uiteraard beïnvloed.

Indien het zelfbehoud van de mens niet in het gedrang komt, wordt hem de keuze om niet bij te dragen tot het algemeen belang, gemakkelijker gemaakt. Dit niet bijdragen tot het algemeen belang van de groep, stelt een moeilijke vraag : hoe kan iemand tot een groep (blijven) behoren zonder tot het algemeen belang van de groep bij te dragen? Hoewel deze negatieve keuze het voortbestaan van de groep aantast, wordt ze mogelijk gedoogd, omwille van de waarden die de groep zichzelf heeft toebedeeld. Het niet bijdragen hoeft trouwens niet het resultaat te zijn van een keuze; een mens kan fysiek of mentaal niet in staat zijn een bijdrage te leveren, of onvoldoende opgeleid, de taal niet machtig, enz. De normen en waarden die met de groep en het wereldbeeld verbonden zijn, komen onder druk te staan of vervagen wanneer de drang tot zelfbehoud en het toekomstperspectief worden aangetast. Bijgevolg is het noodzakelijk dat een zekere algemene welvaart en toekomstperspectief voor iedere mens worden mogelijk gemaakt.

De mens is heel innovatief. Innovatie verbreedt het toekomstperspectief, en er is profijt (op welke manier dan ook) aan gekoppeld. Daartegenover staat dat hij een slechte toekomstvoorspeller is. Aan de innovatie is meestal persoonlijk profijt op korte termijn gekoppeld, maar aan de gevolgen op langere termijn is niet of onvoldoende uitgebreid nagedacht. Deze drang tot innovatie (vanuit profijt) gekoppeld aan het slecht inschatten van de gevolgen op lange termijn, zorgen mogelijk voor problemen voor het algemeen belang. Op het moment dat de problemen zich stellen, zijn ze mogelijk al zo versmolten met het wereldbeeld dat ze niet zonder slag of stoot zijn op te lossen.

Wereldbeelden die van elkaar verschillen, kunnen in confrontatie met elkaar zijn of de confrontatie uit de weg gaan. Aangezien er grote (geografische, klimatologische, demografische) verschillen zijn op de wereld, zijn er diverse gangbare wereldbeelden en is er confrontatie. De drang tot zelfbehoud gecombineerd met het huidige aantal mensen en de gelimiteerde woonplaatsen op aarde zetten aan tot conflicten en oorlog.

Door het eigen wereldbeeld in twijfel te trekken kan een nieuw wereldbeeld ontstaan dat (op termijn) onderdak kan bieden aan een grotere groep. Dit kan door samensmelting van wereldbeelden of door het verdwijnen van een wereldbeeld. Aangezien waardebepalingen worden gecreëerd en gemodelleerd door het eigen wereldbeeld en de drang naar zelfbehoud moeten hierbij waarden worden bijgestuurd, zullen er nieuwe waarden ontstaan en zullen oude waarden wegvallen of net aan kracht winnen. De mens zal zelf de keuze voor huidige en nieuwe waarden blijven maken. Dit is een gangbaar proces en zolang er mensen zijn, zullen er zich nieuwe wereldbeelden ontwikkelen.

Het eigen (huidige) wereldbeeld in twijfel te trekken is sleutelen aan de inherente opdeling die ontstaan is bij de creatie van het wereldbeeld. Van bij de opvoeding zou iedere mens er moeten van doordrongen worden dat hij/zij vrij is in zijn/haar keuzes tot handelen en dat hij/zij zich niet mag laten opsluiten in een wereldbeeld van anderen. Het daaraan gekoppeld positief kritisch en toekomstgericht denken, moet de mens, en zijn plaats in de natuur, opnieuw centraal stellen. Daarom moeten de grenzen van de ideologieën doorbroken worden.

De vrijheid van de mens en van onze medemens is ons hoogste goed dat we moeten beschermen door onze eigen keuzes, en die we moeten stimuleren door alle mensen kenbaar te maken dat die keuzes ook hun keuzes zijn. De kracht van het positief kritisch en toekomstgericht denken moet de bron vormen voor een denken die zich losmaakt van ideologische opdelingen; afgezien van een leefbare toekomst voor de mensheid, mag het geen andere einddoelen voor ogen hebben. Hierbij mag de mens niet de fout maken om te streven naar één gemeenschappelijk wereldbeeld voor de mensheid. Dit is onbereikbaar maar bovendien onwenselijk. Het is onbereikbaar aangezien het handelen van de mens wordt bepaald door zijn drang naar zelfbehoud en er steeds een spanningsveld bestaat tussen het individueel en collectief belang.

Het is onwenselijk aangezien in die uniformiteit, de dictatuur van de gelijkheid en de aantasting van de vrijheid van de mens schuilt.

Aangezien er steeds een spanningsveld zal bestaan tussen individueel en collectief belang, zullen er tussen mensen steeds conflicten blijven bestaan. Toch moeten we blijven werken aan een leefbare toekomst voor de mensheid, anders hebben we geen bestaansreden meer (noch bestaansrecht). In deze leefbare toekomst moet het individueel belang (en bezit) blijven bestaan. Het individu moet gestimuleerd blijven anders gaat ook het collectief ten onder.

Het positief kritisch en toekomstgericht denken moet gevolgd worden door handelen. Of dit utopisch of bereikbaar is, hangt af van de volgende vragen :
- of de mens zijn individuele drang tot zelfbehoud ondergeschikt kan maken aan een collectief belang (en de ideologische grenzen wil slopen)
- of de mens aan het collectief belang een eigen bijdrage wil leveren en hoe ze omgaat met zij die niet bijdragen
- of de mens bereid is eerder gemaakte keuzes die negatief blijken voor een wereld met toekomstperspectief voor de mensheid, te herzien of ongedaan te maken
- of de mens voldoende de negatieve gevolgen kan tegengaan van eerder gemaakte keuzes die nefast blijken voor een wereld met toekomstperspectief voor de mensheid.

Niet gemakkelijk en misschien boven menselijk, maar misschien kunnen we proberen onze kinderen zo op te voeden dat ze positief kritisch en toekomstgericht kunnen denken.


Deze reflectietekst werd door Claude Nijs bij IFF ingezonden.

6 Comments:

At 16/11/09 10:45, Blogger Vincent De Roeck said...

Een fragment uit de begeleidende e-mail van Claude Nijs

Uw missie kan ik geheel onderschrijven. (...) In uw stukken geeft u uiting van een kritische ingesteldheid met vlijmscherpe analyses. Toch stel ik me de vraag of voor een leefbare toekomst,
het nieuw maatschappelijk model niet meer moet benaderd worden vanuit moraal filosofisch standpunt dan wel vanuit het economische; verwijzend naar Adam Smith. (...) Bij lezing zal u er ongetwijfeld zaken uit verwerpen, ik heb noch uw opleiding of kennis, maar ik meen (voor mezelf) een vrij goede kijk op het toekomstvraagstuk te hebben weergegeven.

De discussie is open!

 
At 16/11/09 11:17, Blogger Luc Van Braekel said...

Sorry, maar in naam van "het groepsbelang boven het zelfbehoud stellen" zijn in de vorige eeuw al miljoenen doden gemaakt.

Ik heb persoonlijk een enorm vertrouwen in de kracht en het overlevingsvermogen van de mensheid, maar tegelijk denk ik niet dat "de mensheid" vandaag in staat is om "het toekomstperspectief van de mensheid" waarover u het heeft, correct in te schatten. Het is bijgevolg vandaag niet mogelijk om nu bewust de 'keuzes' te maken die het toekomstperspectief van de mensheid zullen verbeteren. In naam van uw 'keuzes' voor een beter 'toekomstperspectief' kunnen we natuurlijk de wereld in handen laten van mensen als Al Gore en organisaties als 11.11.11. Dat zou pas een garantie zijn voor de ondergang.

Vergeet niet dat er in de loop van de geschiedenis enorm veel bewuste en uit idealisme gemaakte 'keuzes' precies het tegenovergestelde resultaat hadden dan bedoeld was.

Ik weet dus niet welke de keuzes zijn voor een beter 'toekomstperspectief voor de mensheid', ik weet alleen dat wereldverbeteraars enorm gevaarlijk kunnen zijn voor dat toekomstperspectief.

Wat is er trouwens mis met dat vermaledijde "zelfbehoud"? Dat betekent niets anders dan de drang om in leven te blijven. Dat is niet alleen een evolutionair overgeërfd oerinstinct, maar het blijft ook vandaag nog essentieel.

 
At 16/11/09 11:34, Anonymous Maarten said...

"- of de mens zijn individuele drang tot zelfbehoud ondergeschikt kan maken aan een collectief belang (en de ideologische grenzen wil slopen)"
Het lijkt me bijzonder ongezond (zoals Luc al schreef) het collectieve belang boven het individu te stellen. Aan dat misverstand zijn miljoenen goede mensen opgeofferd. En wat heeft zelfbehoud met ideologie te maken? Het één instinctieve ovelevingsdrang, dan ander een vrijetijdshobby voor hen die niet met het eerste bezig zijn. Waar denkt de ideoloog het idee vandaan te halen voor mij te kunnen bepalen wat goed is voor mij? Raadselachtig.

 
At 16/11/09 12:17, Anonymous Claude Nijs said...

- maar het individuele mag het collectieve ook niet volledig uitsluiten. Heb mij verkeerd uitgedrukt als ik laat uitschijnen het individueel belang te willen opofferen voor het collectieve.

In de tekst wil ik eerder een reflectie wil geven. Er is zeker niks mis met "zelfbehoud" en iedereen moet voor zichzelf kunnen bepalen wat goed voor hem is.
Ik wil vooral een oproep tot continu kritisch denken. Debat en discussie, daar hebben we volgens mij het meeste nood aan.
Ik heb zeker niet de pretentie iets als een oplossing voor te schotelen.

Maar debat en discussie, moeten ook tot iets constructief leiden. De discussie niet voeren of in de loopgraven blijven zitten, helpt ons ook niet vooruit.

 
At 16/11/09 13:01, Anonymous LVB said...

Waardoor "gaan wij vooruit"?

Door te palaveren, of door aan vooruitgang te WERKEN door technologische innovatie en economische ontwikkeling?

Ik heb de nood en het belang van "discussiëren" maar ingezien toen ik (decennia geleden al) merkte dat de palaverende moraalfilosofen de economische vooruitgang wilden inperken in naam van het groepsbelang en het "toekomstperspectief voor de mensheid".

Tegenwoordig moeten wij ondernemers ook al palaveren en discussiëren met de luddieten en met de wereldverbeteraars, gewoon om voort te mogen blijven werken aan vooruitgang.

 
At 16/11/09 16:50, Anonymous Claude Nijs said...

Er is niets nieuws onder de zon.

Werken en ondernemerschap zijn motors van vooruitgang.

In onze huidige maatschappij ontbreekt bij velen echter blijkbaar de stimulans om een bijdrage te leveren. Werken aan de vooruitgang mag zich niet beperken tot de individuele ondernemer. En ondernemers mogen ook niet pretenderen dat vooruitgang enkel hun verdienste is. Als ondernemer in een arbeidsintensieve sector waardeer ik de inbreng van het personeel. Ze zijn van kapitaal belang. Daartegenover staat dat velen niet vooruit willen. ('We hebben het goed; laat ons verder met rust')

De economie en de politiek slagen er volgens mij onvoldoende in om het menselijk potentieel te benutten. De technologische innovatie zorgt er voor dat economie minder behoefte heeft aan arbeidskrachten. De politiek wordt met de vinger gewezen om hierop antwoorden te vinden maar heeft op zichzelf noch de macht om ingrijpend te veranderen (zonder hulp van de ondernemers), noch de moed om de kiezer hiermee te confronteren.

Enkel als het collectief belang totaal verworpen wordt, zou het bijdrage-probleem als onbestaand kunnen beschouwd worden.

Daarnaast moeten we toch opmerken dat de technologische innovatie en economische ontwikkeling, actief is binnen een kader met begrensde mogelijkheden.

De vragen uit de weg gaan is net als palaveren geen oplossing. Die oplossingen zijn niet voor morgen, maar we moeten toch ergens beginnen? Of zijn er geen problemen?

(Dat de overheid dikwijls de discussie aangaat vanuit een paternalistische houding en weinig of geen voeling heeft me de praktijk, wordt dagelijks bewezen.)

 

Een reactie posten

<< Home

<<Oudere berichten     Nieuwere berichten>>