De liberalisering van de Vlaamse energiemarkt(Jens Moens)

In 2003 kwam de Europese Unie met een nieuwe richtlijn: Richtlijn 2003/54/EC. Hierin werd gesteld dat alle individuele consumenten tegen juli 2007 in staat moesten zijn om vrij hun leverancier voor elektrische energie te kunnen kiezen. Het stond de lidstaten vrij om hun energiemarkt sneller te liberaliseren en zo komt het dat de Vlaamse energiemarkt sinds 1 juni 2006 volledig geliberaliseerd is. En al gauw duiken de eerste kritieken op. Dat deze liberalisering gezien de prijsstijgingen slecht zou zijn voor de burgers en dat energieproducenten als Electrabel woekerwinsten zouden boeken op kap van hun arme weerloze klanten. Nu vallen er bij deze kritieken wel enkele kanttekeningen te plaatsen.

Eerst en vooral de meest voor de hand liggende reden: de stijgende olie- en gasprijzen die vooral tot uiting komen in de specifieke werking van de energiemarkten. Deze werken als volgt: alle producenten kunnen een hoeveelheid energie aanbieden aan bepaalde prijzen. Dit werkt meestal getrapt: de eerste hoeveelheden worden aangeboden aan lagere prijzen want zijn geproduceerd in centrales die goedkoop elektriciteit kunnen produceren maar minder flexibel zijn (lees: ze kunnen niet van het ene moment op het andere opgestart worden). Voor extra geproduceerde hoeveelheden gaat de prijs steeds hoger liggen want deze worden geleverd door centrales die wel flexibel zijn maar een hogere werkingskost hebben. Waarom leveren deze grote centrales dan niet alle energie? Elektriciteit is zeer moeilijk stockeerbaar in grote hoeveelheden. Dit maakt dat het aanbod de vraag altijd moet volgen en er dus slechts een beperkte ‘basisbelasting’ kan geleverd worden door de niet-flexibele centrales met een goedkopere werking.

Al deze aangeboden hoeveelheden worden dan gecombineerd tot een totale getrapt stijgende aanbodcurve. Nu wordt er analoog ook een getrapte vraagcurve geconstrueerd. Waar deze curves elkaar snijden wordt de prijs bepaald en deze prijs moet betaald worden voor de gehele hoeveelheid (dus ook voor de goedkoper geproduceerde hoeveelheden). Aangezien de vraag vrij inelastisch is, zal de prijs dus vooral bepaald worden door de kostprijs van de door de flexibele, duurdere centrales geleverde energie die vooral op gas en olie werken. Zolang de grondstoffenprijzen niet dalen of er geen technologische vernieuwingen komen op het gebied van energiestockage of andere bronnen om deze laatste hoeveelheden (goedkoper) te produceren, is het dan ook bijzonder onrealistisch te hopen dat de energieprijzen zullen dalen.

Een tweede reden zijn de stijgende transmissie- en distributietarieven. Nu hebben deze niets te maken met enige vorm van marktwerking: ze zijn nog steeds volledig door de staat gereguleerd. Dit betekent dat de staat bepaalt hoeveel winst deze bedrijven maken. Als men dan nog eens weet dat de distributie en transport op laag- en middenspanning voor een groot deel in handen is van de intercommunales (en dus de gemeenten) die deze winsten opstrijken, lijkt het helemaal onwaarschijnlijk dat deze verlaagd gaan worden. Dit zou een serieuze aderlating betekenen voor deze gemeenten die men dan op een andere manier zou moeten opvangen, dus blijft men er liever af.

Als de bevoegde regeringen dan ook nog eens een hoop maatregelen doorvoeren die fameuze kosten met zich meebrengen, is het niet verwonderlijk dat deze prijzen fameus stijgen. Enkele voorbeelden: volgens een Vlaams decreet moet tegen 2020 99% van de woongebieden aansluitbaarheid hebben op het gasnet (er was zelfs eerst sprake van 100% maar dit kon gelukkig tijdig voorkomen worden). Dit betekent dat er kilometers nieuwe gasleidingen moeten aangelegd worden, zelfs tot in woongebieden waar dit absoluut niet meer rendabel is (en dus zeker niet marktconform). Een ander voorbeeld is het invoeren van de slimme meters. Hiermee kunnen meterstanden en het aan- en afkoppelen van het net van op afstand gebeuren. Een geweldige kost die in de meeste gevallen (van correcte betalers) absoluut overbodig is.

Nog een voorbeeld is de massale opkomst van WKK (= warmte kracht koppeling: tuinders voorzien hun serres van warmte door gasturbines die als bijproduct elektriciteit leveren die terug in het net gebracht kan worden) en hernieuwbare energiebronnen die aan het net moeten gekoppeld worden. Er zijn natuurlijk de directe kosten van het aankoppelen zelf, maar er is meer. Tot nog toe wordt het grootste deel van de energie geleverd door de kerncentrales wat maakt dat er een uitgebreid hoogspanningsnet is in de omgeving van de kerncentrales. Wanneer er echter een aantal windmolenparken op zee gaan bijkomen, zal dit maken dat er grote aanpassingen zullen moeten gebeuren in het hoogspanningsnet aangezien dit in de kustregio verre van voldoende ontwikkeld is om deze vermogenstromen te dragen.

Nu vallen er inderdaad vragen te stellen bij het quasi-monopolie dat een bedrijf als Electrabel in de schoot geworpen heeft gekregen maar men kan niet verwachten dat een markt die jaren gebukt ging onder staatsinterventie nu opeens van de ene dag op de andere perfect gaat werken. Toch zijn er de laatste tijd berichten dat steeds meer mensen zouden overschakelen van energieproducent, wat toch een gunstig teken is. En vooral met de steeds betere interconnecties binnen het Europese net wordt de markt steeds groter en de macht van een specifieke speler steeds kleiner, wat alleen maar ten goede kan komen van de consument.

Maar met de hoge brandstofprijzen en het toenemende belang van hernieuwbare bronnen in het achterhoofd lijkt het zo dat de droom van goedkope energieprijzen definitief opgeborgen mag worden.


De auteur is laatstejaarsstudent burgerlijke ingenieurwetenschappen aan de Katholieke Universiteit Leuven en heeft zich doorheen zijn opleiding in de afstudeerrichting energie gespecialiseerd.