Grond- en pandendecreet veel grondiger vernietigd

Zeer, zeer ongebruikelijk: naar aanleiding van de interpretatie door minister Van den Bossche van de vernietiging van delen van het Grond- en pandendecreet door het Grondwettelijk Hof, publiceerde dat Hof een verbeterarrest, om duidelijk te maken dat de ministeriële interpretatie verkeerd was. Ondertussen zijn door de vernietiging b.v. een aantal RUP’s ongrondwettig, maar zijn de voorschriften inzake de sociale last in die RUP’s niet automatisch mee vernietigd. Ze blijven in principe bestaan, doch hun rechtsgeldigheid is aangetast. Hetzelfde geldt voor afgeleverde vergunningen met een opgelegde sociale last. De chaos die parlement en regering met hun rommeldecreten veroorzaken wordt steeds groter.

Na de vernietiging van delen van het Grond- en pandendecreet door het Grondwettelijk Hof op 7 november ’13 hield het Vlaams parlement er een ‘actualiteitendebat’ over op 13 november ’13. We berichtten hierover in het artikel ‘Grond- en pandendecreet deels vernietigd’, op 10.11.13.
Toen zegde minister Van den Bossche er ondermeer: “De sociale lasten dan. Over welke maatregel gaat het precies? Het gaat over hoofdstuk 3, over het opleggen van sociale lasten. Dat is de specifieke verplichting voor projectontwikkelaars om in elk bouwproject in een minimumaantal sociale woningen te voorzien. Daarvan zijn alle uitvoeringswijzen vernietigd, en de daarmee gepaard gaande regelingen..... Wat niet is vernietigd, en dus wel integraal blijft gelden, is de verwezenlijking van een bescheiden woonaanbod en de daarmee gepaard gaande lasten, dus de objectieven en de normen."

Zover blijft het Grondwettelijk Hof het eens met de interpretatie van de minister, behalve over het laatste deel van de laatste zin "en de daarmee gepaard gaande lasten, dus de objectieven en de normen". Want de minister stelt in haar verder betoog op 13 november '13 dat, gezien de daarmee gepaarde objectieven en de normen integraal blijven gelden, volgens haar "de bindende sociale objectieven voor de gemeenten, zowel voor koop als voor huur, overeind blijven, maar ook de normen op gemeentelijk niveau en op het niveau van elke verkaveling zelf. Met andere woorden, in elk verkavelingsproject en elk bouwproject dat aan de voorwaarden voldoet, moet een sociaal woonaanbod worden verwezenlijkt dat gelijk is aan 20 tot 40 procent als de gronden eigendom zijn van Vlaamse besturen of Vlaamse semipublieke rechtspersonen, en van 10 tot 20 procent als ze eigendom zijn van andere natuurlijke of rechtspersonen. Die normen blijven dus gelden tot het sociaal objectief van de gemeente is bereikt.”

Het komt er dus, zeer vereenvoudigd gesteld, op neer dat volgens de minister de 'sociale lasten' wel vernietigd werden, maar dat ze in de praktijk toch nagenoeg ongewijzigd overeind blijven, gezien de objectieven en normen integraal blijven gelden. Terwijl het Hof de hele regeling wou vernietigen, behalve de verwezenlijking van een bescheiden woonaanbod en de met DIE verwezenlijking gepaard gaande lasten. Alleen de lasten dus verbonden aan een bescheiden woonaanbod, en niet deze verbonden aan de sociale last.

Een vergaand verbeterarrest

Het Grondwettelijk Hof heeft in het verbeterarrest evenmin 'de verwezenlijking van een bescheiden woonaanbod' vernietigd, maar dat betekende volgens haar niet dat 'van alles' op het vlak van sociale lasten dan maar overeind bleef, ook de verplichting een sociaal woonaanbod te verwezenlijken van 10 tot 40% op nieuwe verkavelingen, zoals Van den Bossche op het einde van haar betoog hiervoor stelde.

Het Hof publiceerde het zelfde arrest opnieuw, met dezelfde datum en nummer (Arrest nr. 145/2013 van 7 november 2013), maar met de toevoeging: ('versie ingevolge de beschikking tot verbetering van 18 december 2013'). In een toegevoegd punt wordt in het verbeterarrest in B.10.2 veel explicieter uitgelegd waar de eerste vernietiging dan wel op sloeg, met volgende tekst: “Die vernietiging dient eveneens betrekking te hebben op de bepalingen die onlosmakelijk met de vernietigde bepalingen zijn verbonden. Er dient immers te worden vermeden dat de vernietigde sociale last alsnog, rechtstreeks of onrechtstreeks, op grond van andere bepalingen zou kunnen worden opgelegd.” Het Hof dult dus geen achterpoortjes. Daarom vernietigt het Hof in zijn verbeterarrest ook nog enkele artikels van de Codex Ruimtelijke Ordening die met die sociale last samenhangen, met het argument dus dat deze bepalingen uit de Codex RO "onlosmakelijk met de vernietigde bepalingen uit het Grond- en pandenbeleid zijn verbonden", en hun voortbestaan rechtsonzekerheid zou veroorzaken.

Vooreerst wordt in het verbeterarrest art. 4.1.8 van het Grond- en pandendecreet opnieuw expliciet vernietigd, waarin wordt bepaald dat er 20 tot 40 procent 'sociale last' moet worden gerealiseerd bij publieke gronden en 10 tot 20 procent bij private gronden. Opnieuw volledig vernietigd dus. De ‘sociale last wordt geacht nooit te hebben bestaan.

Daarna worden ook enkele passages van de Codex RO die refereren aan het Grond- en Pandendecreet nu duidelijk en expliciet vernietigd, namelijk deze die verwijzen naar die 'sociale last' in het Grond- en pandendecreet.
Die artikels uit de Codex RO die vernietigd worden staan nu met zoveel woorden opgesomd in punt B.10.2 van het verbeterarrest. Zijn hiermee ongrondwettelijk verklaard:

- de eis van een bepaald 'sociaal aanbod' in artikel 4.3.1, § 1, eerste lid, 3°, van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening. Dat voorziet dat een vergunning dient geweigerd te worden indien het aangevraagde onverenigbaar is met normen en percentages betreffende de verwezenlijking van een sociaal of bescheiden woonaanbod, vastgesteld bij of krachtens het Grond- en pandendecreet. Dat is dus geen basis meer om een vergunning te weigeren;
- het hele artikel 4.6.2, § 2, van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening die bepaalt dat een
stedenbouwkundige vergunning voor onbepaalde duur, waaraan een sociale last is verbonden, van rechtswege vervalt indien de sociale last wordt uitgevoerd in natura en de werken niet zijn voltooid binnen de vijfjarentermijn vermeld in artikel 4.1.20, § 1, eerste lid, 2°, van het
Grond- en pandendecreet. Dat is dus geen basis meer om een vergunning van rechtswege te doen vervallen na vijf jaar;
- het hele artikel 4.6.4, § 3, van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening die bepaalt dat een verkaveling waaraan een sociale last is verbonden, van rechtswege vervalt
indien de sociale last wordt uitgevoerd in natura en de werken niet zijn voltooid binnen de
vijfjarentermijn vermeld in artikel 4.1.20, § 1, eerste lid, 2°, van het Grond- en pandendecreet. Dat is dus geen basis meer om een verkaveling van rechtswege te doen vervallen na vijf jaar.

En daarna volgt op het einde van punt B.10.2 van het verbeterarrest, voor alle duidelijkheid, zodat ook de minister er geen andere interpretatie meer kan aan geven: “Aangezien die bepalingen (NvdR: uit de Codex RO) onlosmakelijk met de vernietigde bepalingen (NvdR: uit het Grond- en pandendecreet) zijn verbonden, en aangezien hun voortbestaan rechtsonzekerheid zou veroorzaken, dienen zij eveneens te worden vernietigd, in zoverre zij betrekking hebben op de sociale last.”

Het parlement wordt opnieuw wakker

Uiteraard moest het Vlaams parlement reageren op die verduidelijkende vernietiging van delen van zowel het Grond- en pandendecreet als van de Codex RO. Dus stelden twee parlementsleden tijdens de plenaire vargadering van het Vlaams parlement van 8 januari er een actuele vraag over aan minister Van den Bossche. De vraagstellers waren Lode Ceyssens (CD&V) en Mercedes Van Volcem (VLD).

Minister Freya Van den Bossche legde daarna haar nieuwe interpretatie van het verbeterarrest uit aan de plenaire vergadering, waarbij ze toch koppig achterpoortjes blijft zoeken om de 'sociale last' ten minste gedeeltelijk overeind te houden, door te zeggen dat ze toepasbaar blijven bij huisvestingsmaatschappijen, en te stellen dat de sociale last voor privé verkavelaars wel nog kan behouden blijven, als ze daar 'in onderling overleg' met de gemeente afspraken hebben over gemaakt. Volgens haar betekent de vernietiging niet "dat het bindend sociaal objectief voor de gemeenten wegvalt. Dat is er nog altijd, alleen heel concreet zullen die woningen nu moeten worden gebouwd – op basis van deze toestand, tenzij er decretaal wordt ingegrepen – door de huisvestingsmaatschappijen en niet langer door de private bouwfirma’s."

Chaos troef bij RUP's en vergunningen

Ze geeft toe dat "aan de vergunning zelf in de toekomst niet langer een last of voorwaarde moet worden verbonden", wat geldt zowel voor de hangende als voor nieuwe dossiers. Maar voor de reeds afgeleverde vergunningen met een 'sociale last', betekent het arrest niet dat de sociale last daarin vernietigd is: "Dat gebeurt niet vanzelf. Men kan wel in beroep gaan of een nieuwe vergunning aanvragen." Ze zijn dus in de grond ongrondwettelijk, maar gezien die vergunningen als zulke niet vernietigd zijn, zal de administratie niets ondernemen, tenzij als reactie op een klacht of een nieuwe vergunningsaanvraag. De burger moet er dus zelf achteraan, de administratie zal geen enkel initiatief nemen om de ongrondwettelijkheid zelf op te heffen.

Wat de implicaties voor de RUP’s betreft waarin die sociale last als verplichting is opgenomen, verwijst de minister voor de details naar haar collega bevoegd voor de ruimtelijke ordening. Toch doet ze ook hier weer een uitspraak om de 'sociale last' maximaal te behouden: "als uit de toelichting van een RUP uitdrukkelijk blijkt dat die sociale last is opgelegd enkel en alleen omwille van de decretale voorschriften, dan is dat RUP onwettig. In een RUP kunnen evenwel voorschriften zijn opgenomen die een andere wettelijke basis hebben, en dan is er geen sprake van onwettigheid. De voorschriften worden niet automatisch vernietigd: gemeenten zetten ter zake het best zelf stappen. Men zou bijvoorbeeld een RUP kunnen aanpassen en daarvoor een andere rechtsgrond uit de codex aanwenden. Dat is een mogelijkheid."

Repliek van Mercedes Van Volcem

Mercedes Van Volcem was niet bijster tevreden met het antwoord van de minister, en zeker ook al niet met de eerste aanzet die er op de website 'Wonen-Vlaanderen' is gedaan tot informatie aan de gemeentebesturen:

"Voor ik mijn vraag heb gesteld, had ik de uitleg die op de website is verschenen uitgeprint, en dat is toch wel kafkaiaans. Men moet dat eens proberen uit te leggen aan de mensen. In die uitleg staat dat de beslissing onwettig is maar dat de ambtenaar in stad en gemeente die toch moeten toepassen. Wie dus wordt geconfronteerd met een onwettige beslissing, moet naar de rechtbank gaan om die aan te vechten. Deze manier van werken past niet in deze moderne tijd. Wij verwachten toch iets meer van de Vlaamse Regering. Minister, ik wil u dan ook vragen om samen te zitten met uw collega die bevoegd is voor de ruimtelijke ordening, minister Muyters, om een inventaris te maken waarbij men kan zien welke beslissingen zijn gestoeld op die onwettigheden uit het Grond- en Pandendecreet. U kunt dan onmiddellijk de onwettige beslissingen intrekken zodat er duidelijkheid is voor de lokale besturen en voor de aanvragers. Als we zien hoe moeilijk het al is om binnen de Vlaamse Regering een reparatiedecreet goed te keuren omdat dit een heel gevoelig thema is, dan kunt u zich voorstellen wat dat is voor de gemeenten waar er geen absolute meerderheid is, maar die vaak uit socialisten en anderen zijn samengesteld. Het is voor gemeenten moeilijk om de sociale reglementen in te trekken die zij zelf hebben goedgekeurd. Eigenlijk zegt u nu tegen de gemeenten dat zij hun reglement moeten intrekken. Maar wat als een van de partners uit de coalitie dat niet wil? En wie is daar de dupe van? Dat zijn het individu en de verkavelaar die willen bouwen. U bent ook bevoegd voor het wonen. Welnu, al dat getalm leidt er enkel toe dat de kostprijs van de woningen straks zal stijgen."

Wonen-Vlaanderen verbeterde erna zijn informatie

Met datum van 24 januari '14 heeft de administratie wel wat duidelijker uitleg gepubliceerd over "de gevolgen van het arrest van het Grondwettelijk Hof 145/2013". En dat zijn er heel wat, op veel verschillende domeinen:

- de impact op de vergunningverlening;
bijvoorbeeld: aan de verkavelingsvergunning of de stedenbouwkundige vergunning kan geen sociale last verbonden worden. Dit geldt zowel voor nieuwe aanvragen als voor hangende dossiers waarin nog geen beslissing genomen is.
- de impact op afgeleverde vergunningen;
bijvoorbeeld: tegen de beslissing tot het opleggen van de sociale last kan opnieuw beroep worden ingesteld binnen een termijn van zes maanden vanaf publicatie van het arrest in het Belgisch Staatsblad.
- de impact op ruimtelijke uitvoeringsplannen (RUP's);
bijvoorbeeld: de bepalingen inzake de eigenstandige normen sociaal woonaanbod in plangebied zijn vernietigd. De voorschriften inzake de sociale last zijn niet automatisch vernietigd. Ze blijven in principe bestaan, doch hun rechtsgeldigheid is aangetast. Er zijn verschillende manieren om dit weg te werken...
- de impact op gemeentelijke reglement Sociaal Wonen:
bijvoorbeeld: de gemeentelijke normen sociaal woonaanbod zijn vernietigd. Daardoor is de rechtsgrond voor het vaststellen van gemeentelijke reglementen Sociaal Wonen met terugwerkende kracht vernietigd. Hoewel het reglement Sociaal Wonen blijft bestaan, is de rechtsgeldigheid ervan aangetast. Er zijn verschillende manieren om dit weg te werken:...

Uit de opsomming van de vele gebieden alleen al kan men opmaken dat dit arrest een zeer grote impact heeft op een hele resem beslissingen van de overheid, die bovendien niet 'ambtshalve' zullen worden weggewerkt. In veel gevallen zal de burger tegen de overheid moeten procederen om een beslissing ongedaan te maken, alhoewel ze gebaseerd is op een ongrondwettelijke basis. Rechtsonzekerheid in het kwadraat.

Nog meer ontevreden parlementsleden

Patricia De Waele (LDD) reageerde eveneens tijdens de plenaire zitting:
"Minister, u hamert in uw antwoord nogal op de vrijwilligheid van de kant van de besturen en van de kant van de ontwikkelaars. Ik heb echter signalen gekregen, meer bepaald uit Gent, dat ontwikkelaars maar een vergunning zouden krijgen als zij zouden voldoen aan sociale lasten. Met andere woorden, lokale besturen zullen op eigen houtje een soort van grond- en pandenbeleid voeren. En ze voeren een grond- en pandenbeleid dat haaks staat op het arrest."

Joris Van Hauthem (VB) kwam eveneens tussen:
"Het was een heel omstandig antwoord, dat ook wel aangeeft hoe slecht de regelgeving was....
De sociale last is door het Grondwettelijk Hof vernietigd, met alle gevolgen van dien, zeker wat de rechtszekerheid betreft. Het wordt een bijna onontwarbaar kluwen. Ik hoor u zeggen dat RUP’s onwettig zijn wanneer daar de sociale last in zit die gebaseerd is op het Grond- en Pandendecreet, maar niet wanneer die gebaseerd is op de Codex Ruimtelijke Ordening en dergelijke meer. We kunnen zo nog een tijdje doorgaan, maar de rechtszekerheid, minister, die is compleet weg. En u hebt hier, wat dit betreft, geen duidelijkheid over gegeven."

Beschamend geknoei

De minister sprak van overleg met allerhande instanties, met minister Muyters, met de Vereniging van Steden en Gemeenten, met de Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen (VMSW), met advocaten, ze dacht er eventueel eerst aan snel een 'reparatiedecreet' te laten indienen door parlementsleden, enz. Het is meer dan een hopeloze en complexe knoeiboel, veroorzaakt door het decretaal opleggen van een sociale last, zowel in het Grond- en pandendecreet als in de Codex RO, gevolgd door daarop gebaseerde RUP's en vergunningen die nu eigenlijk allemaal ongrondwettelijk zijn. Dit kluwen zal niet eenvoudig op te lossen zijn. Een parlement dat voor de zoveelste keer zorgt voor een hoop rechtsonzekerheid, een overheid die stelt dat burgers dure procedures zullen moeten voeren om de ongrondwettelijkheid van een overheidsbeslissing te laten rechtzetten, eisen zullen moeten indienen om schadevergoeding te krijgen, enz. Men kan alleen maar beschaamd zijn over dit onbekwaam parlement en onbekwame ministers.

En het was te voorzien

Tijdens de hoorzittingen die rond dit ontwerp van decreet werden georganiseerd in 2009, meldde advocaat Pierre De Bandt, gespecialiseerd in Europees recht, dat hij na een grondig onderzoek tot het besluit was gekomen dat het ontwerp in verband met de 'sociale last' mogelijk onverenigbaar is met de Europese regelgeving over staatssteun en met de Dienstenrichtlijn. Dezelfde soort bedenkingen werden geformuleerd in verschillende adviezen van adviesraden en ook de Raad van State, die eerst slechts 30 dagen kreeg om een decreettekst van 64 gedrukte blz. te beoordelen, te rekenen vanaf 1 juli '08 (erna verlengd tot 1 oktober), had in zijn advies eveneens veel twijfels bij de hele regeling.

Toch besliste minister Van Mechelen het ontwerpdecreet niet voor te leggen aan de Europese Commissie om hierover vooraf de twijfels weg te nemen. Met het gevolg dat we nu, vijf jaar na de goedkeuring van dit decreet in het Vlaams parlement, met een onoverzichtelijke puinhoop zitten aan te wijzigen regels op regionaal en gemeentelijk vlak, met ongrondwettelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen en vergunningsvoorwaarden. Men was daar nooit aan mogen beginnen, aan dat decreet over Grond- en pandenbeleid. Het brengt ons een heel stuk verder richting collectivistisch-dictatoriaal bestuur, de moderne vorm van de Keizer-Koster, met, na een enorme verspilling van menselijke energie en geld, een nog nooit zo grote chaos op dit bestuurlijk gebied. Maar het moest en zou door de toenmalige meerderheid (de drie kartels CD&V/N-VA, VLD/Vivant en SP.a/Spirit) vóór de verkiezingen van 7 juni 2009 absoluut in een drafje goedgekeurd worden, voornamelijk onder druk van de socialisten. Eerste behandeling in de commissie: 15 januari ’09, plenair goedgekeurd op 18 maart ’09, een van de laatste zittingen voor de verkiezingen. Weinig decreten worden in zo een snel tempo door het parlement gejaagd.


Bronnen:

Het verbeterarrest van het Grondwettelijk Hof, gepubliceerd op 18 december '13

Het parlementair debat op 8 januari '14

De duidelijker uitleg van de administratie, gedateerd 24.01.14 over "de gevolgen van het arrest van het Grondwettelijk Hof 145/2013".

Het volledig parlementair dossier over het ontwerp van decreet Grond- en pandenbeleid kan u hier ... consulteren.