Fabiolastichting: een hypocriet debat

Steekvlampolitiek en –journalistiek: nagenoeg heel politiek België en de pers gaan uit de bol over de fiscale optimalisatie van koningin Fabiola. Moeten de parlementairen niet eerder zichzelf een verwijt toesturen? Een belasting van 70% op een erfenis, is dat geen georganiseerde huld-up, een mafiose afperspraktijk? Wie een beetje geld zal achterlaten, zou toch maar een volslagen idioot zijn geen – volledig legale - vluchtweg te gebruiken zodat zijn nabestaanden iets meer overhouden. Wat iedereen in dat geval dus doet. Waarom zou koningin Fabiola dat dan ook niet mogen? De schandalig hoge erfenisrechten: daar gaat het om.

De Kamer donderdag

Donderdag werd de zaak van de stichting van koningin Fabiola besproken in de Kamer, waarbij alle partijen de constructie aanvielen. ‘Premier laat Fabiola vallen’ is de kop van de voorpagina van De Standaard, vrijdag 11 jan ‘13. Volgens de reportage heeft premier Di Rupo (PS) koningin Fabiola in de Kamer stevig op haar nummer gezet, en kondigde hij meteen aan dat de dotaties versneld worden aangepast. Di Rupo: ‘Ik begrijp de commotie en ik deel die ook. Dit is ethisch onaanvaardbaar.' Uit het verslag in De Standaard van die dag, pag. 10-11: ‘De PS, de MR en het CDH die op het koningshuis kappen, een royal die terugslaat via de media en als kers op de taart een versnelde herziening van de dotaties. In de categorie ‘du jamais vu' ging het gisteren crescendo. ... Wat du jamais vu was, is dat niet alleen de Vlaamse partijen, maar ook alle Franstalige partijen op dezelfde lijn zaten. Vicepremier Laurette Onkelinx (PS) ging op haar facebookpagina nog een serieuze stap verder. ‘De kloof tussen de inspanningen die de bevolking moet leveren in crisistijd en de fiscale praktijken van koningin Fabiola is enorm', aldus Onkelinx. ‘Als koningin van alle Belgen gedurende 53 jaar is het ongepast – indécent – om de publieke middelen die haar werden toegekend alleen in te zetten voor familiale en religieuze doelen', aldus nog Onkelinx.’

Kranten op vrijdag

De Vlaamse kranten volgen op vrijdag in hun editorialen en in opiniestukken de politici op, allemaal met hevige verwijten aan de koningin.

“Waar geen politicus in geslaagd is, dat kan de koningin-weduwe in één beweging: de dotatiekwestie op de politieke agenda plaatsen”, schrijft Luc Van der Kelen in zijn commentaarstuk in Het Laatste Nieuws.

Paul Geudens van de Gazet van Antwerpen koppelt de erfeniskwestie zelfs aan de omstreden kersttoespraak van koning Albert II. “Net als Albert II beseft Fabiola in de verste verte niet welke gevoelens er leven bij haar onderdanen, zeker in het noordelijke deel van het land. Op termijn bedreigt dat maatschappelijk isolement het voortbestaan van de monarchie.”

Het editoriaal van Steven Samyn, chef politiek van De Morgen, krijgt de titel ‘Als ze er in Laken niet tegen kunnen dat meer transparantie wordt verwacht, moeten ze hun royale dotaties maar weigeren’.

Béatrice Delvaux, hoofdcommentator van Le Soir publiceert in De Morgen een hevige aanval, onder de titel ‘De monarchie vernielt zichzelf’. Een tekst die ze de dag ervoor in Le Soir publiceerde. Samengevat: De Stichting van Fabiola getuigt van egocentrisme, wereldvreemdheid, incompetentie.

In De Standaard fulmineert Marc Uyttendaele, docent grondwettelijk recht aan de ULB (ook nog bekend als 'mijnheer Laurette Onkelinx'), in een opiniestuk met de titel ‘Een flagrant gebrek aan burgerzin’. Hetzelfde artikel publiceerde hij een dag eerder in Le Soir. Wat hem als atheist blijkbaar vooral dwars zit, is dat de koningin geld wil zien terecht komen bij katholieke religeuse instellingen: ‘Nog bezwarender is het dat het gaat naar de financiering van religieuze instellingen waarover de overheid geen enkele controle heeft.’ En elke gelegenheid is blijkbaar goed om de N-VA aan te vallen, ook al slaat het nergens op: ‘Op die manier ontpopt koningin Fabiola zich tot een cynische bondgenoot van de huidige burgemeester van Antwerpen. Haar houding beschadigt het model van de monarchie op een moment dat sommigen, misschien ten onrechte, de monarchie beschouwen als een van de weinige factoren die dit land nog bij elkaar houden. Er gaan in de politieke wereld stemmen op die de situatie aan de kaak stellen, en dat is goed. Maar verontwaardigd zijn en hevig protesteren zal niet volstaan. Er moet gehandeld worden, de Vlaams-nationalisten mogen niet de bovenhand krijgen.’

Een handvol andere stemmen slechts

‘Heeft de koningin een probleem? Ik denk het niet’, is de titel van een opiniestuk van Gunter Maes, hoofddocent Staats- en Onderwijsrecht UHasselt en docent Onderwijsrecht aan de KU Leuven in De Morgen van vrijdag 11 jan ‘13. Hij vindt de verbolgenheid over stichting Fabiola ietwat gratuit en vooral selectief. Uittreksel: ‘Koningin Fabiola heeft, in overeenstemming met het Belgische recht, een private stichting opgericht. De politieke en publieke verontwaardiging weerklinkt. Is deze verontwaardiging niet ietwat gratuit en vooral selectief?... In reactie op de heisa liet de koningin weten dat de private stichting enkel met middelen uit het eigen private vermogen wordt opgebouwd. Het lijkt me evident dat over deze middelen geenszins de publieke opinie een recht op verantwoording kan laten gelden. Of verkiezen we dat iedere ambtenaar, elke politicus die evenzeer uit publieke middelen is betaald, ook verantwoording moet afleggen over het gebruik en de verdeling van de gelden die verworven werden? Ik geloof het niet. Zelfs in zoverre de middelen van Fabiola ten dele zouden voortkomen uit de publieke middelen, lijkt er me geen probleem.... De voorbeeldfunctie is ongetwijfeld belangrijk. Het komt me evenwel voor dat hier een fundamentele paradox in schuilt. Vooreerst willen we dat de koning, en bij uitbreiding de koninklijke familie, zich als een gewone burger gedraagt, en niet al te zeer voorgaat op grond van de constitutionele opdracht. Maar daarnaast moeten diezelfde mensen wel een gedrag aan de dag leggen dat mijlenver zou afwijken van hun gewone medeburgers. Hier is sprake van een dubbele moraal, die niet redelijk te verantwoorden is.... Ik durf niet te bedenken dat in een pluralistische en democratische rechtstaat, met respect voor de godsdienstvrijheid, de (beperkt) levensbeschouwelijke zending van de stichting een probleem zou vormen? Ik geloof het niet. Dat zou een samenleving met zo veel aandacht voor het respect voor de persoonlijke autonomie en vrijheid onwaardig zijn.’

Ook Dr Raf De Rycke, gedelegeerd bestuurder van de Broeders van Liefde neemt in De Standaard diezelfde dag de verdediging op van de koningin, met weliswaar nogal povere argumenten, zoals ‘Vooreerst krijgen de middelen bestemd voor de stichting een uitgesproken sociaal doel, wat ongetwijfeld tegemoet komt aan de vele sociale en maatschappelijke noden in ons land.... Daarmee vervult koningin Fabiola een voorbeeldfunctie die volledig in de lijn ligt van haar sociale inborst. Het een houding die we trouwens ook nog kennen van wijlen koning Boudewijn.’

Het betere kritisch werk

Tom Naegels in zijn column in De Standaard, za 12 jan ’12: ‘Al met al vind ik de hele discussie getuigen van een verstikkende hypocrisie. De leden van de koninklijke familie doen precíés waarvoor we hen betalen: ze bestaan. Met deze fiscale zet betuigt koningin Fabiola bovendien hulde aan het wetgevende werk van ons nationale parlement, dat erover waakt dat er altijd fiscale achterpoortjes zullen zijn voor wie het kan betalen. Alles wat hier gebeurd is, werd door ons zo gewenst. Het is ronduit stuitend, dat een bejaarde vrouw daar dan de schuld van krijgt.’

Guy Tegenbos in het editoriaal van zaterdag in De Standaard herhaalt eerst zijn afkeuring van zijn editoriaal van donderdag, om op het eind van zijn artikel toch op de kern van de zaak te komen:

‘De politiek heeft terecht straffe taal gesproken en twee van de drie beginselen bevestigd die door Fabiolagate duidelijk werden: 1. een koningin met een voorbeeldrol mag geen belastingen ontwijken; 2. geld dat het koningshuis kreeg voor zijn publieke rol, mag niet ‘geprivatiseerd' worden. Maar het derde beginsel waartoe moet worden besloten, ontwijkt de politiek stilletjes. En dat luidt: weg met schijnheiligheid in de wetten. Ofwel is een hoge belasting op erfenissen (tot 70 procent) rechtvaardig en dan belet je dat men die kan ontwijken. Ofwel is die belasting onrechtvaardig en dan verlaag je die voor iedereen, niet enkel voor de slimme rijken.’

Michel Maus, fiscaal expert aan de Vrije Universiteit Brussel en auteur van 'Iedereen doet het! Belastingontduiking in België', stelt in De Morgen van diezelfde zaterdag: "Als mensen zo massaal erfenisrechten ontlopen, dan scheelt er iets met het fiscale systeem.” Een uittreksel:

‘Let's face it, de enige reden waarom vermogende mensen hun toevlucht zoeken in allerlei fiscale constructies om hun nabestaanden een belastingvrije nalatenschap te gunnen, is de hoge en zeer ongelijke verdeling van de belastingdruk in de successierechten. Dat probleem kan echt niet worden ontkend. Kinderen die van hun ouders erven, betalen in Vlaanderen tussen 3 procent en 27 procent belasting op hun erfenis, broers en zussen betalen tussen 30 procent en 65 procent, en alle andere personen betalen tussen 45 procent en 65 procent belasting. In Brussel en in Wallonië liggen de tarieven zo mogelijk nog hoger. Daar is het toptarief voor neven en nichten 70 procent en voor mensen zonder bloedverwantschap met de overledene zelfs 80 procent.... En ja, het is allicht pervers dat de koningin haar vermogen via een vrij bekende ontwijkingstechniek, met name een stichting, aan de fiscus tracht te onttrekken, maar is het niet evenzeer pervers om nu politiek moraliserend het vingertje op te steken? .... Is het in de huidige maatschappelijke context bijvoorbeeld nog aanvaardbaar dat de hoogte van het tarief van de successierechten wordt gedetermineerd door het criterium van de bloed- en aanverwantschap? Kan het nog dat mijn allerbeste vriend tot 80 procent belasting moet betalen op mijn erfenis en mijn ontaarde zoon maximaal 27 procent? Mij lijkt dat vandaag de dag nog moeilijk aanvaardbaar. De regering moet beseffen dat fiscaal escapisme slechts kan worden ingeperkt door te voorzien in een redelijke en gelijke belastingdruk. Het louter terechtwijzen van een bejaarde koningin zal dat niet verhelpen.’

Daarover zou de verontwaardiging dus moeten gaan: over de exorbitante erfenisrechten, en niet de – zeer terecht opgezette – fiscale constructie van koningin Fabiola. En wellicht ook over de exorbitante dotaties aan een hele koninklijke familie. Van dat laatste blijkt de politieke wereld nu wel werk te willen maken. Die indruk krijgt men ten minste.