Nepjournalisten?

Stel dat Woestijnvis niet wou bewijzen dat men met wat slimheid eender wat kwijt kan in de media, maar wou zien hoe de media reageren wanneer uitkomt dat ze een jaar lang nepberichten hebben gepubliceerd. Wat hebben we dan geleerd?

De gilde van de zogenaamde 'professionele journalisten' was deze week in rep en roer. Door 'onderzoek' van journalist Ruben Steegen van Het Belang van Limburg bleek dat alle kranten en de VRT zich al een jaar lang hadden laten beetnemen door persberichten van het niet bestaande onderzoeksbureau Data Driven dat met resultaten van neponderzoeken kwam. Dat melden zijn krant en Gazet van Antwerpen op woensdag 16 juni. Het spook Data Driven blijkt opgezet door Woestijnvis, volgens eigen zeggen als voorbereiding op een programma dat ze aan het uittesten zijn. Data Driven haalde vorig jaar de voorpagina van Het Laatste Nieuws met een onderzoek naar de tijd die Vlamingen doorbrengen in het stemhokje. De krant legde toen de resultaten van het onderzoek voor aan politicoloog Marc Hooghe, die uitgebreid commentaar gaf. Dit jaar deed Data Driven een gelijkaardig onderzoek. Deze keer zouden de kiezers opmerkelijk sneller hebben gestemd dan vorig jaar. Maar het nep Woestijnvis-onderzoeksbureau scoorde vooral met een onderzoek over het verband tussen politieke voorkeur en seks: Open Vld-kiezers hebben het meeste en de beste seks. Sp.a- en Groen!-kiezers doen het het minst, maar de groene kiezers masturberen dan weer het vaakst.

Er werd dus herhaaldelijk door diverse 'professionele media' een dubbele beroepsfout gemaakt: de bron werd niet gecontroleerd (wie is Data Driven, en is dit wel te betrouwen?), noch de waarachtigheid van de inhoud van de onderzoeken. Ze werden gewoon klakkeloos overgenomen.

De leugentjes van De Standaard

Onder dat 'onderzoek' van de Belang van Limburg journalist moet men zich geen diepgravende en uitputtende 'onderzoeksjournalistiek' voorstellen. "Na enkele klikken op de website van Data Driven, stelde ik vast dat Woestijnvis achter het onderzoeksbureau zat. Het was niet zo moeilijk om dat vast te stellen, ik ben lang geen computerfreak," vertelt hij aan De Standaard, die er op donderdag 17 juni een volledige achterpagina aan besteedt. Niet om zich uitgebreid en diep te verontschuldigen. In dat artikel in DS kan men lezen: "Ook de website van De Standaard nam die informatie over. In de krant kwam het nieuws enkel op een ironische manier aan bod." Dat is dan weer een leugentje, want wie was er in de zaterdagse rubriek 'Winnaars en Verliezers' vorige week de 'Winnaar van de week'? Juist, de Open VLD-kiezers: "Jazeker, een geïnspireerde bende, die van het onderzoeksbureau Data Driven, die deze relevantie openbaarde. Creatief zijn met verkiezingsstatistiek, je moet het uiteindelijk maar doen. (En wat een media-aandacht; kijk, nu weer!)." En de verliezer van de week...? De Groen-kiezer natuurlijk. Diezelfde zaterdag gaat columnist Jo Vandamme verder in op dat persbericht, een 'originele insteek van het onderzoeksbureau Data Driven'..

En donderdag 10 juni nam de gedrukte Standaard in zijn rubriek 'Scoop' het VLD-seksbericht van DS online van 8 juni over, met commentaar van Bart Dobbelaere, Adjunct-hoofdredacteur & Nieuwsmanager: "Aan nuttige onderzoeken geen gebrek dezer dagen....". ("Scoop kiest elke week een aantal citaten, met een kritische blik op sterke verhalen en hoe ze in de media gebracht worden"). In Terzake van woensdag 16 juni kwam Peter Vandermeersch, algemeen hoofdredacteur van de VUM, toelichting geven bij de Data Driven soap. Om te zeggen dat de gedrukte DS het bericht over de VLD-seks in een rubriek had opgepikt, "met de bedoeling: kijk eens welke dwaze onderzoeken er allemaal gebeuren." Bart Dobbelaere zal wel niet tevreden geweest zijn dat zijn 'kritische blik op sterke verhalen' nu plots het melden van dwaze onderzoeken betreft. Dwaze onderzoeken? Waarom laat DS online dan reacties toe op het webartikel 'Open Vld-kiezers hebben meeste en beste seks'? (Waar trouwens 95 reacties op kwamen...).

De Standaard heeft zich niet alleen door Woestijnvis laten beetnemen met het VLD-seksbericht. Op hun website kan men, maandag 14 juni '10 een artikel lezen met de titel 'Vlaamse kiezer stemde dubbel zo snel als vorig jaar', en maandag 8 juni '09 'Vlaming deed er twee keer langer over om te kiezen'. Vandermeersch hierover in Ter Zake van 16 juni '10: "onlinesites kunnen dit checken, eigenlijk wel, maar dan zullen ze voor een stuk niet meer doen waar ze goed in zijn: snel nieuws geven, en inderdaad soms foutief nieuws." Snelheid voor juistheid. Kan men nog duidelijker zeggen dat de juistheid van de berichtgeving geen belang heeft? Dat het belangrijker is 'smeuïge' berichten online te zetten die veel worden aangeklikt? Daar zijn dergelijke berichten nuttig voor, naast een permanente rubriek 'Beroemd en bizar', en geven het antwoord op bovenstaande vraag, waarom DS reacties toelaat op een dergelijk artikel: hoe meer klikken, hoe hoger de advertentietarieven.

In datzelfde Ter Zake kwam ook Marc Van de Looverbosch, VRT-wetstraatjournalist en voorzitter van de Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ), aan het woord, die meent dat de journalisten ook in eigen boezem moeten kijken: "Amateurs gooien om het even wat op internet, zonder controle. Dan is het aan de beroepsjournalisten, de serieuse journalisten, om het ABC van de journalistiek toe te passen: check en dubbelcheck. Het moet wel juist zijn wat gepubliceerd wordt. Als door snelheid fouten gemaakt worden zijn we allemaal verkeerd bezig."

Zijn sommige 'amateurs' niet accurater bezig dan de verzamelde 'serieuze' 'beroepsjournalisten', die zich met dergelijke herhaalde uitschuivers echte amateurs in hun beroep tonen?

De journalisten voelen zich ocharme bekocht...

In eigen boezem kijken was er niet bij in een opiniestuk met de titel 'De gevaarlijke spelletjes van Woestijnvis' van Pol Deltour, Nationaal secretaris van de VVJ (*). Hij ziet twee hypothesen: "Ofwel was het er entertainmentproducent Woestijnvis om te doen een spelletje met de Vlaamse pers te spelen. Ofwel ging het er informatieleverancier Woestijnvis om - in Man bijt hond of elders - een pijnlijke zenuw in de Vlaamse media bloot te leggen.
De eerste hypothese is de ergste. Het zou betekenen dat Woestijnvis in het kader van een of ander lichtvoetig ontspanningsprogramma zwaar doortackelt op de journalistiek.... Maar hoe lichtzinnig kan men eigenlijk zijn, wetende hoe kostbaar betrouwbare informatie is? Niet enkel als intellectuele voeding voor elke individuele mens maar tevens als elementaire grondstof voor een democratische maatschappij?

In de tweede hypothese zou het er de Woestijnvissers om te doen zijn geweest informatief aan te tonen dat er iets loos is met de manier waarop redacties vandaag nieuws garen. Dat veronderstelt dan dat Wouter Vandenhaute straks uitpakt met de mededeling dat zijn mensen onderzoeksjournalistiek hebben verricht. Een brok mediakritisch onderzoek, zowaar, ten nutte van iedereen. Als dàt de uitleg wordt, klinkt ze toch verschrikkelijk zuur. ..

Journalisten voelen zich ronduit bekocht, en komen in de verleiding elke nieuwsbron voortaan te wantrouwen. Zo’n sfeer van paranoia is dodelijk voor de vlotte nieuwsstroom. Het publiek, dat een jaar lang nepberichten te slikken kreeg, is een nog grotere verliezer. Zijn frustratie dreigt zich faliekant tegen de hele mediawereld te keren." (Zijn volledig artikel hier ... )

De rol van de media

Wat leest men in dagblad Trouw, 18 juni '10, dat bericht over de beetgenomen journalisten: "Vele van de berichten werden door media klakkeloos overgenomen, maar in plaats daarvan te schrikken, haalt de Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ) zwaar uit naar Woestijnvis. Volgens nationaal secretaris Pol Deltour voelen journalisten zich 'ronduit bekocht', zo schrijft hij in een heel boze column, 'en komen ze in de verleiding elke nieuwsbron voortaan te wantrouwen'. Daarmee breekt Deltour met het idee dat het journalisten juist geraden is om hun nieuwsbronnen te wantrouwen en check, check en dubbelcheck te doen. Volgens hem staat dat echter een vlotte nieuwsstroom in de weg."

Hoogleraar mediarecht Leo Neels (K.U.Leuven en UA) mag hier uiteraard niet ontbreken: "Het is natuurlijk volkomen laakbaar van Woestijnvis om fictieve persberichten rond te sturen, maar dit gebeuren dwingt anderzijds de media eens diep in de spiegel te kijken en na te denken over de wijze waarop het journalistieke beroep wordt uitgeoefend.... Dat dergelijke berichten kritiekloos overgenomen worden, wijst op een groot probleem in de media. Dé journalistieke basisregel is toch dat elk bericht voldoende gecontroleerd wordt. De rol van de media is toch het omgekeerde van het kritiekloos reproduceren en distribueren van berichten. Gelukkig is er in de affaire-Woestijnvis toch één journalist geweest die die draad opgepikt heeft en het bedrog ontmaskerde. Mochten alle media hun elementaire deontologische plicht vervuld hebben, had men dit niet zo lang kunnen volhouden." (De Morgen, 16 juni '10)

Het grote mediaprobleem

Welk programma Woestijnvis aan het uittesten is, komen we niet te weten. Als het nu eens hun bedoeling met Data Driven was, niet om spelletjes met de media te spelen, en niet om aan te tonen dat men met wat slimheid eender wat kwijt kan in de media, maar om te registreren hoe de media reageren wanneer uitkomt dat ze een jaar lang nepberichten hebben gepubliceerd? Wat hebben we daardoor dan bijgeleerd? Daardoor weten we nu uit de mond van marketeer Vandermeersch zelf dat hij de voorkeur geeft aan snelheid boven juistheid en dat de secretaris van de beroepsjournalisten eveneens liever een 'vlotte nieuwsstroom' ziet dan het controleren van inkomende berichten. De juistheid checken van inkomende berichten noemt hij 'een sfeer van paranoia'. Daarbij heeft hij nog de lef om te stellen dat het publiek, dat hierbij 'de grotere verliezer' is, zijn 'frustratie' tegen de hele mediawereld dreigt te keren. ZIJN FRUSTRATIE?... Zo een houding à la Deltour en Vandermeersch is dodelijk, niet voor een vlotte nieuws(???)stroom, maar voor het al zeer diep gezonken vertrouwen in 'professionele journalisten'. Woestijnvis heeft duidelijk aangetoond dat deze hovaardige club geen kritiek verdraagt en alleen zijn stekels bovenhaalt als bewezen wordt dat ze hun werk niet doen.

En dan voelen zij zich bekocht, en zitten zij met de schrik dat hun desinformatie zich tegen hen zou keren. Geen enkele sorry, geen enkel mea culpa, geen enkele informatie over wat ze in hun organisatie zullen verbeteren om er voor te zorgen dat ze dergelijke nepinformatie niet meer publiceren. Een correct bedrijf dat foute producten levert, haalt ze uit de handel. Maakt grotere acties zelfs bekend met advertenties in de kranten. Betaalt uw aankoopprijs terug, en verontschuldigt zich voor het ongemak. Maar bij de 'beroepsjournalisten' kan er nog niet eens een excuus van af. We moeten het vanwege Deltour stellen met: "Dat een nieuwsmedium al eens de fout ingaat, het is en blijft jammer maar helaas van alle tijden." In plaats van een excuus durft hij nog te beweren: "Maar over de ware aard van het journalistieke functioneren leren we intussen niets bij. Want die is dat journalisten wel degelijk hun informatie controleren en hun bronnen verifiëren." Lef, lef, lef...

'Wie gelooft die mensen nog'?....


(*) De VVJ is de vereniging van de journalisten die voltijds als bediende werken bij kranten, algemene weekbladen en magazines en radio en TV, en door het Ministerie van Binnenlandse zaken kunnen worden erkend als 'beroepsjournalist'. Dames en heren met meestal een groot bord achter de voorruit van hun auto met daarop 'PRESSE - PERS'. Zou indruk moeten maken. Ze hebben ook recht op een wettelijk pensioen dat ongeveer een derde hoger ligt dan dat van een 'gewone' bediende.