Confederaal België? Onmogelijk. Of toch?

N-VA, VLD en CD&V zijn voor een confederaal België. Zoiets als een overstijgende trap van federaal: federaler, confederaal. Voor een confederatie heb je echter (minstens) twee onafhankelijke staten nodig. Die partijen willen dus iets wat per definitie niet kan bestaan. Maar wat willen ze dan eigenlijk? Iets in de goede Belgische surrealistische stijl van: ceçi n'est pas une confédération...

CD&V zegt in zijn verkiezingsprogramma: "Om al deze redenen is het voor CD&V duidelijk dat een volgende stap in de staatshervorming noodzakelijk is om de welvaart van alle Belgen veilig te stellen. De staatshervorming is een belangrijke hefboom voor een beter beleid.... Onze finaliteit voor deze staatshervorming blijft het confederaal model met het zwaartepunt naar de deelstaten en niet het separatisme. We willen het land grondig hervormen, niet splitsen."
N-VA: "Hoog tijd dus om te gaan naar een confederale staatsvorm ten bate van Vlaanderen én Wallonië. We moeten het volle gewicht van het beleid in handen van de deelstaten leggen."
VLD: "Een grote staatshervorming moet ons land opnieuw in beweging brengen. Wij willen niet dat het land splitst. Wel dat ons land evolueert naar een confederaal model waarbij het zwaartepunt bij de deelstaten Vlaanderen, Wallonië en Brussel ligt." (Terzijde: maar tezelfdertijd willen ze alle verkiezingen terug laten samenvallen. Een vreemde kronkel, als men het zwaartepunt bij de deelstaten wil leggen.)

Ook het zesde Gravensteenmanifest (17 mei '10) gebruikt het modewoord 'confederalisme': ".. een staatshervorming die de structuren van deze staat confederaal maakt. Dit is een helder democratisch perspectief. Blijft men het negeren, dan zal op termijn niet alleen BHV, maar de hele staat gesplitst worden."

Ze dwalen

Echter: ze dwalen allemaal, en vertellen onzin. Een confederale staat is een contradictio in terminis, een tegenstrijdigheid, evenzeer als een 'confederale staatsvorm' of een 'confederaal model'. Het is of één (al dan niet federale) staat, of een confederatie van onafhankelijke staten. Voor confederaties moet men ver teruggaan naar vorige eeuwen, zoals naar de Zwitsterse Confederatie van vóór de grondwet van 1848, of nog veel verder, naar Amerika van vóór de grondwet van 1787. De Zwitserse Confederatie gaat terug tot de 13e eeuw toen een duurzame defensie alliantie werd gesloten, in de 16e eeuw uitgroeide tot een confederatie van 13 kantons, en vervolgens, na de Grondwet van 12 september 1848, een federale staat werd met nu 26 kantons. (Dat Zwitserland zich officiëel nog steeds 'Confederatie' noemt - Schweitzerische Eidgenossenschaft, Confédération Suisse - is een herinnering aan de geschiedenis, want in het dagelijks taalgebruik spreekt men van de 'Bondsstaat'. Maar men kan hierdoor wellicht verkeerdelijk denken dat een confederatie ook kan gevormd worden binnen één staat, in plaats van tussen afzonderlijke staten?). De eerste dertien van de nu vijftig Amerikaanse staten hebben hun verbond, nadat het gedurende zeven jaren als Confederation had gefunctioneerd, met de ondertekening van de Grondwet in 1787 tot een federale staat omgevormd: the United States of America.

Wat zegt prof. em. Walter Van Gerven hierover: "Wat moet onder confederatie worden verstaan? Daarmee wordt verwezen naar een associatie van autonome staten die haar oorsprong vindt in een internationaal verdrag, niet in een grondwet, zij het dat in een later stadium een grondwet kan worden vastgesteld. In een confederaal systeem behoudt elke deelnemende staat zijn volle soevereiniteit hetgeen impliceert dat beslissingen bij unanimiteit moeten worden genomen - en elke staat dus een vetorecht heeft – en, bovendien, dat de vastgestelde regelen niet onmiddellijk doorwerken in de interne rechtsorde van de Staten maar door hen moet worden “gerecipieerd”. De soevereiniteit van de Staten wordt overigens in die mate geëerbiedigd dat elk van hen de confederatie kan verlaten wanneer hem dat schikt." (Definitie ook te vinden bij: L. Favoeu, et al., Droit constitutionnel, Dalloz, 4e uitgave, 2001, p.369.)

België heeft al sinds 1970 sommige kenmerken van een confederatie ingevoerd, met zijn alarmbelprocedure, pariteit in de regering, soms met meerderheden die nodig zijn in elke taalgroep om een wet goed te keuren, vergelijkbaar met een vetorecht dus, maar het maakt van België nog geen confederatie. Daarvoor zouden er eerst onafhankelijke staten moeten bestaan, of eerst opgericht worden, die dan een confederatie vormen. De 'Confederatie van voormalig België' zou wellicht een naam hiervoor kunnen zijn, als men verder de naam 'België' voor die confederatie wil gebruiken. Zoals Macedonië volgens een beslissing van de Verenigde Naties in het internationale verkeer de benaming 'Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië' (in het Engels Former Yugoslav Republic of Macedonia) moet gebruiken. Of nog 'de Verenigde Staten van België'?

De mirakels zijn de wereld nog niet uit...

Nu willen echter zowel N-VA als VLD en CD&V een mirakel doen: de staat België omvormen tot een confederatie, zonder eerst de stap van de onafhankelijkheid van de deelgebieden te zetten. De VLD spreekt zelfs in onoplosbare raadsels: 'Wij kiezen voor een confederale staat als eindstation en niet als tussenstation naar separatisme'. Hoezo mijnheer De Croo: als u voor confederalisme bent, moet u toch eerst zorgen voor separatisme, en pas daarna kan u confedereren? Ook CD&V wil België niet splitsen, maar is voor een 'confederaal model'. In het verkiezingsprogramma van N-VA "staat niet de Vlaamse onafhankelijkheid, maar wel het confederalisme centraal". Toch vormt dat "een gigantische stap in die richting", benadrukt Jan Jambon. Het confederalisme (een samenwerking van souvereine staten dus) is een gigantische stap naar de Vlaamse onafhankelijkheid? In een interview met Bart De Wever in La Libre van zaterdag 22 mei '10 is hij iets duidelijker, of eigenlijk weer niet (zie onderaan dit artikel), want hij stelt dat men naar confederalisme moet gaan, waarbij twee autonome entiteiten een verdrag sluiten over wat ze nog samen willen doen. Maar dat een splitsing in twee onafhankelijke staten noemen, vindt hij dan weer grote woorden. Wel moet er dus een verdrag komen tussen twee autonome entiteiten, herhaalt hij, en er moet een zekere solidariteit bewaard worden. Wat zal het dan zijn, mijnheer De Wever: echt confederalisme, met onafhankelijke staten die een verdrag sluiten? Of zit u gewrongen tussen een broodnodige voltooiing van België tot een echte federale staat (het zogenaamd 'confederalisme', dat geen federalisme mag genoemd worden), die u veel meer stemmen kan opleveren dan naar de stembus te trekken met de oorspronkelijke beginselverklaring van uw partij, voor een onafhankelijk Vlaanderen?

Het is dus niet evident, ook als de ondertekenaars van de tekst '13 juni: van “federale verkiezingen” naar Vlaams referendum'dat zo graag wensen, dat "een Vlaams-radicale uitslag van de drie V-partijen, boven de 50%, wie van de drie ook de meeste stemmen verzamelt, moet gelezen worden als een plebisciet pro onafhankelijkheid". Daarvoor heeft N-VA teveel mist gespoten, door b.v. zijn 'confederalisme' een 'gigantische stap naar onafhankelijkheid' te noemen. Gecombineerd met eerdere uitspraken van De Wever, de voorkeur voor stapsgewijze 'verdamping' van België ('De N-VA pleit niet voor de revolutie, maar voor een evolutie'), kan het dus goed zijn dat N-VA de grootste partij van Vlaanderen, eventueel zelfs van België wordt, omdat veel kiezers hopen, helemaal niet dat deze partij de onafhankelijkheid van Vlaanderen uitroept, maar dat ze kan zorgen voor een voltooiing van de staatshervorming, om van België eindelijk een 'normale' federale staat te maken. Wat N-VA, VLD en CD&V dan ten onrechte 'confederalisme' noemen, maar in wezen niets met onafhankelijkheid te maken heeft. Ook de Gravensteengroep pleit met zijn 'confederalisme' eigenlijk voor de voltooiing tot een echte federale staat, want als er geen 'confederalisme' komt "zal op termijn niet alleen BHV, maar de hele staat gesplitst worden". Dus 'confederalisme' om te vermijden dat er een confederatie zou ontstaan...

Wat zit er concreet in de 'confederale' dozen?

Echt confederalisme is geen gigantische stap naar onafhankelijkheid, maar de gigantische stap van de uitroeping van de onafhankelijkheid gaat een eventuele confederatie vooraf. In het politiek woordgebruik worden de zaken nu dus door elkaar gehaald, termen verkeerd gebruikt, de kiezer op het verkeerde been gezet, enz.. (Zie ook mijn artikel hierover, al van bijna twee jaar geleden, 16.07.08: 'Confederale chaos'). Die drie partijen blijven echter nogal in gebreke als het om de invulling van dat 'confederalisme' gaat. Wat zit er concreet in? Voor N-VA krijgen de deelgebieden volledige fiscale en budgetaire verantwoordelijkheid, de sociale zekerheid wordt helemaal opgesplitst, en dat soort dingen. Maar dat betreft allemaal verschuivingen van begrotingen en belastingen, niet hoe ze het bestuur van de staat zien. CD&V besteedt maar anderhalve blz. op 66 over 'De Staatshervorming', met algemene slagwoorden als 'subsidiariteit' en 'homogene bevoegdheden'. VLD blijft ook in hoofdzaak bij budgetaire en fiscale zaken: "Daarom moeten de regio’s bevoegd worden voor het arbeidsmarkt- en economisch beleid en moeten ze zelf bevoegd worden voor het innen van belastingen. Zodat ze meer verantwoordelijk worden voor hun uitgaven en inkomsten. Nieuwe financiële afspraken moeten er ook voor zorgen dat de federale overheid de middelen heeft om haar kerntaken – zoals justitie – goed te vervullen".

Dat zijn allemaal varianten op voornamelijk een herziening (of voor N-VA: afschaffing) van de financieringswet. Maar hoe zien ze de werking van een 'confederale' staat? Anders dan in voltooide federale staten liggen de residuaire bevoegdheden - de bevoegdheden die niet specifiek zijn toegewezen - in België namelijk nog steeds op het nationale vlak. Artikel 35 van de grondwet voorziet sinds 1993 in de mogelijkheid om ze van de gewesten en de gemeenschappen te laten uitgaan. Om België als federale staat te voltooien volstaat het uitvoering te geven aan dat artikel 35, waarbij ondermeer de materies moeten worden aangeduid die federaal blijven; alle overige worden aan de gemeenschappen/gewesten toebedeeld. Alleen VLD zegt in zijn verkiezingsprogramma iets over dat artikel 35: "Voor Open VLD moeten enkel volgende materies federaal blijven: buitenlandse zaken, defensie en politie, en vervolgens 'de basis van' een reeks dingen: de basisorganisatie van de justitie, de economische en sociale basiswetgeving, de basissokkel van de (para)fiscaliteit, en delen van de sociale zekerheid; verder moet er een transparant solidariteitsmechanisme zijn". (DS online di. 25 mei '10).

Een volwaardige federale staat

Maar alle drie zwijgen ze over de manier van besturen van het federale niveau in de (con)federale staat. Is het gedaan met alarmbellen en paritaire regeringen? Geen dubbele meerderheden meer per taalgroep voor sommige wetten? Juist al die blokkeringen waren toch de oorzaak van de verlamming en besluiteloosheid van de laatste drie, of zelfs de laatste tien jaar. Zelfs wat volgens de Belgische wetten in deze zogenaamde 'consensusdemocratie' met een gewone meerderheid kan goedgekeurd worden, de splitsing van de kieskring BHV, blijkt onmogelijk omwille van het gebruik van allerhande blokkeringsmechanismen. Op federaal niveau moet het principe gehuldigd worden: één afgevaardigde heeft één stem in het federaal parlement, een veto van Franstalige ministers of partijen kan niet meer. Elke Belg is gelijk voor de Belgische wet, als het over federale materies gaat. Er bestaan geen te beschermen minderheden.

In de Duitse Bundestag zitten meer Wessi's dan Ossi's, maar de ex-Oost-Duitsers hebben geen bijzondere rechten om iets lam te leggen. In het Zwitsers parlement (Nationalrat) zitten meer Duits- dan Franstaligen, maar ook daar geen enkele speciale behandeling van 'minderheden' te bespeuren in de grondwet. Een eenvoudige meerderheid moet ook hier voldoende zijn (tenzij voor grondwetswijzigingen), ook al bestaat die een keer uit meer Vlamingen dan Walen, en een andere keer omgekeerd. Het begrip 'taalgroepen' moet op federaal niveau verdwijnen. Thema's waar de Franstaligen (of de Vlamingen) geen gewone meerderheid voor aanvaarden, moeten dan naar de deelgebieden verhuizen. Zonder dit eenvoudig maar helder principe van een volwaardige federale staat blijven we in hetzelfde bedje ziek, en kan het kibbelen en 'non' zeggen verder gaan, zij het dan over 'basissokkels'. En als blijkt dat er voor niets nog een gewone meerderheid aanvaardbaar is, dan blijft er niets anders over dan België te splitsen in twee of drie onafhankelijke staten, die dan zo gewenst een echte confederatie kunnen vormen.

Een volwaardige federale staat betekent niet alleen art. 35 van de grondwet uitvoeren en één man één stem, maar ook:
- het invoeren van een hiërarchie der wetten ('Bundesgesetz bricht Landesgesetz'), dus voorrang aan federale wetten
- geen procedures meer van belangenconflicten die men probeert op een politieke manier tussen de niveau's te 'arrangeren' met overlegbijeenkomsten, maar een Grondwettelijk Hof met de volle bevoegdheid om geschillen tussen de verschillende overheden te beslechten.

Niet direct daarmee verbonden, maar goed om tezelfdertijd in te voeren:
- het recht van de burgers en kandidaten op een daadwerkelijke rechtsbescherming van hun politieke subjectieve rechten op correcte verkiezingen, door toegang tot een rechterlijke toetsing van geschillen over de parlementsverkiezingen. België is een van de laatste 3 landen in Europa die dit niet kent. (Zie Matthias Storme: 'Scheiding der machten en effectieve rechtsbescherming')
- een ernstige controle op de partijsubsidies, zoals gevraagd door de Raad van Europa (zie: 'Partijen controleren zichzelf')

Daarover zou ik graag het standpunt van de Vlaamse partijen die voor een 'confederaal model' zijn horen, en heb het hen dan ook vandaag gevraagd.

Vlaanderen omvormen tot een deelstaat

Over de voltooiing van België tot federale staat schreef Walter van Gerven, prof. em. hoogleraar Rechten, KULeuven, Gewezen Advocaat Generaal Europees Hof van Justitie, al twee jaar geleden (18.02.08) een grondige en nog steeds actuele tekst.

Wat zegt grondwetsspecialist prof. em. Robert Senelle over 'confederalisme': "Wij Vlamingen moeten België ombouwen tot een echte federale staat, samengesteld uit deelstaten, zoals dat ook in Zwitserland, Canada, de Verenigde Staten en Duitsland het geval is. De onafhankelijkheid van Vlaanderen uitroepen, schept een heleboel internationale problemen die we kunnen missen als de pest, met name met de Europese Unie... Ik vind dat de N-VA een strategische fout maakt. Voortdurend spreken over een onafhankelijk Vlaanderen of over confederalisme heeft geen zin. Ze zouden beter alles inzetten op het definitief omvormen van Vlaanderen tot een deelstaat. Dat zou veel slimmer zijn, want het enige wat haalbaar is, en aanvaardbaar voor Europa." (Knack, 19.05.10).

Als N-VA 'incontournable' veel stemmen haalt, zal dat niet zijn omdat de kiezer wenst dat Vlaanderen zijn onafhankelijkheid uitroept, of om een of ander schimmig 'confederalisme' in te voeren, maar om de Belgische augiasstal op te ruimen en te vervangen door een veel efficiënter en veel goedkoper echt en volwaardig federaal België, met ook een veel efficiëntere en veel goedkopere Vlaamse deelstaat. (Recent uitvoerig behandeld in 'Voor een federaal België: stem N-VA... (een strategische stem) ?' 21.05.10)

Want de toekomstige kiezer, toch volgens een opiniepeiling van TNS-Dimarso, heeft er blijkbaar geen probleem mee dat N-VA een 'stategische fout' maakt, of zogenaamd 'warrige doelstellingen' heeft, of 'dubbelzinnig' is, zoals CD&V, Béatrice Delvaux en vele anderen haar verwijten. CD&V onderzocht bij 10.000 Vlamingen hoe ze tegen België aankijken. Niet minder dan 84,6 procent van de ondervraagden zegt 'neen' op de vraag 'Vindt u dat België moet worden opgedoekt?'. Dus zouden er, statistisch gezien, slechts 15,6% voor N-VA 'mogen' stemmen. Toch geven vandaag 26% te kennen voor N-VA te zullen stemmen, heel wat meer dan op CD&V, die onder de 20% zakt. Dus zijn er dan weer, statistisch gezien, 10,6% die voor N-VA stemmen, 'ondanks' hun separatistisch en dubbelzinnig discours. Dat lijkt logisch, gezien Bart De Wever uitgaat van een langzame verdamping van België. Om tot een verkeerdelijk 'confederaal' genaamd België te komen, een volwaardig federaal land dus, zijn er veel meer kiezers die vertrouwen dat N-VA daarin slaagt dan andere partijen. (Noot: zoals ik eerder schreef, had en heb ik geen enkele affiniteit, laat staan enige band met de partij N-VA, maar is het mijn persoonlijke analyse van de politieke situatie: wie België wil redden, moet op een partij stemmen die de augiasstal durft en wil opkuisen.).

Of een Belgisch compromis?

Als er bijna niets meer gevonden wordt op federaal niveau dat kan werken volgens het principe van een volwaardige federale staat (één man, één stem), kan men wellicht een surrealistisch compromis à la belge bedenken: zonder over te gaan tot de splitsing in onafhankelijke staten, België volledig inrichten alsof het een federatie is van onafhankelijke staten. Een confederatie, bestaande uit één enkele staat. Een unicum in de wereld: de confederale staat België. Een contradictio in terminis, die er in dit geval geen is.


Uitsmijter: over N-VA en Europa

Ik vind het pleidooi van N-VA voor een 'sterker Europa' wat triest, want zonder enige kritiek op het volstrekt ondemocratisch karakter van de Europese Unie. N-VA wil zelfs een administratie, de Europese Commissie, de macht geven om een afdwingbaar beleid te voeren, wat ze dan een 'democratisch kader' durft te noemen: "De N-VA wil aan de Europese Commissie een sterke rol toekennen als vertrekpunt voor een institutioneel en democratisch kader voor een evenwichtig sociaaleconomisch bestuur. De Europese Commissie moet in die zin ook het mandaat krijgen om afdwingbare sociaaleconomische doelstellingen vast te leggen in het kader van de Europese strategie 2020.... De N-VA wil een sterker Europa, dat niet alleen economisch maar ook politiek alsmaar sterker en eendrachtiger wordt. Europa moet zo veel mogelijk aan één zeel trekken, zowel binnen de EU als op het wereldtoneel. Vele uitdagingen van de toekomst kunnen we niet aan op het niveau van de lidstaten afzonderlijk. Daarvoor hebben we een sterk Europa nodig." (uit hun verkiezingsprogramma). Dat past natuurlijk in hun basisverhaal van 'een onafhankelijk Vlaanderen, lidstaat van een democratisch Europa'. Maar 'democratisch' koppelen aan Europa is een even grote contradictio in terminis als 'confederaal' koppelen aan een federaal België.
___________________________________________________________

De Wever in een interview in La Libre, za 22 mei '10:

Quel est votre objectif pour ce scrutin du 13 juin?

Il est très clair: le fédéralisme ne marche plus. Notre projet est clairement confédéraliste. La démocratie belge est scindée, on doit aller vers le confédéralisme, c’est à dire qu’on doit aller vers deux entités autonomes qui signent entre elles un Traité disant ce qu’elles font encore ensemble.

Deux “entités autonomes”, donc deux pays différents?

On doit inverser la logique actuelle. Quand on n’est pas d’accord en Belgique, tout reste unitaire. Il faut que cela soit l’inverse. Le fédéralisme, ce n’est qu’un euphémisme pour un pays qui est en train d’éclater lentement. Le confédéralisme, c’est se mettre d’accord pour dire: ce que nous n’arrivons plus à gérer ensemble, on le fait chacun de notre côté. On voit bien que chacune de nos deux démocraties est en train de se replier et que le critère de décision est devenu le paramètre francophone et le paramètre flamand. Il est devenu impossible de gérer ces deux démocraties.

Pour être transparent: vous voulez scinder le pays si vous en avez la possibilité?

Scinder le pays, c’est un grand mot. Il faut un Traité entre deux entités autonomes. Ma vision est celle-ci : les entités sont souveraines et on doit garder une certaine solidarité. Et pour nous, la scission de la sécurité sociale est absolument nécessaire si on veut conserver une solidarité. Aujourd’hui, la sécu ne garantit plus rien, ce sont des transferts d’argent qui n’aident pas la Wallonie à se redresser, c’est juste le contraire. Ils maintiennent la situation telle quelle...