“De beste remedie tegen de tekortkomingen van de democratie is méér democratie.”

Mensen hebben nog vertrouwen in democratische organen die ons democratisch bestel vormgeven, zoals regering en parlement. Maar zij hebben veel minder vertrouwen in de mensen en de partijen die daarin een rol vervullen. De kloof tussen de politiek en de samenleving is onaanvaardbaar groot, en tast het gezag van de overheid aan. Er is een andere werkwijze van politiek en bestuur nodig om het tij te keren. De representatieve democratie verdient aanvulling met vormen van participatieve en directe democratie. Burgers moeten ook meer zeggenschap krijgen bij het kiezen van politieke leiders en volksvertegenwoordigers. Enkele zinnen uit het rapport ’Vertrouwen op democratie’ van de Nederlandse Raad voor Openbaar Bestuur. Ook voor hier interessant.

“De beste remedie tegen de tekortkomingen van de democratie is méér democratie.” Met dit citaat van de Amerikaanse gouverneur Alfred E. Smith jr. (1873-1944) opent het rapport van de Nederlandse Raad voor Openbaar Bestuur, ’Vertrouwen op democratie’, dat op 17 februari 2010 werd voorgesteld.

Henri Beunders, hoogleraar geschiedenis van maatschappij, media en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, schrijft over dit rapport: "Waarom de huidige politieke toestand er zo belabberd uitziet, heeft veel meer te maken met fundamentele structuurveranderingen in de samenleving. De samenleving is horizontaal geworden, terwijl politiek en bestuur nog altijd verticaal georganiseerd zijn. Dit is ook de conclusie van het nieuwste rapport van de Raad voor het Openbaar Bestuur. Het is een verfrissend rapport, met opmerkelijk radicale conclusies en aanbevelingen. De kloof tussen burger en politiek bestaat niet, er is een andere kloof: "De samenleving horizontaliseerde in haar verhoudingen, terwijl het politieke bestuur goeddeels als vanouds – dus uitgaande van verticale, hiërarchische gezagsverhoudingen – bleef opereren. Dat wringt. [...] Daarmee dreigt de politiek volledig los te raken van de samenleving." Het rapport suggereert drie nieuwe ’verbindingspunten’. De politiek moet opereren vanuit waarden en beginselen. De mensen moeten "aanzienlijk meer invloed krijgen op beleid en besluitvorming". Dat betekent dat de representatieve democratie ’aanvulling met elementen van participatieve en/of directe democratie’ behoeft, bijvoorbeeld via referenda. En ten slotte moeten de burgers meer invloed krijgen op de keuze van hun politieke leiders." (In het dagblad Trouw, 27.02.10, onder de titel 'Allemaal meekwekken')

Enkele uittreksels uit de samenvatting van het rapport door de Raad:

Primaat politiek niet heilig, democratisch proces telt evenzeer

De kloof tussen de politiek en de samenleving is onaanvaardbaar groot. Dat tast het gezag van de overheid aan. De verticaal georganiseerde politieke instituties moeten nieuwe verbindingen met de burgers aangaan. Die opereren niet langs verticale, maar langs horizontale lijnen. De overgang van een partijendemocratie naar een publieksdemocratie is onontkoombaar. Politieke partijen, parlement, media en burgers kunnen ieder vanuit hun eigen verantwoordelijkheid die kloof dichten.
Politieke partijen moeten meer gaan opereren vanuit beginselen en waarden. Voor het parlement moet het politieke primaat niet heilig zijn; de kwaliteit van het democratische proces telt evenzeer. Media kunnen de kwaliteit van de meningsvorming op een hoger plan brengen.
De Kamer hoeft zijn handen niet te binden aan een gedetailleerd regeerakkoord. Terwijl richting burgers met de mond principieel de leer van het primaat der politiek wordt beleden, schromen de parlementariërs niet om zichzelf bij aanvang van een nieuwe regeerperiode voor vier jaar de mond te laten snoeren door akkoord te gaan met een gedetailleerd regeerakkoord. Daarmee beperken onze volksvertegenwoordigers bij aanvang van hun periode voor de resterende vier jaar in sterke mate hun speelruimte.

De “andere” kloof

Mensen hebben nog steeds vertrouwen in democratische organen zoals de regering en het parlement. Maar zij hebben veel minder vertrouwen in de mensen en de partijen die in deze instituties een rol vervullen. Deze legitimiteitscrisis wordt veroorzaakt door een kloof tussen de nog steeds verticaal georganiseerde politiek en de steeds sterker horizontaal opererende samenleving. In zijn advies schetst de Raad een aantal maatschappelijke ontwikkelingen en de wijze waarop de politiek daarop (niet of nog niet) heeft gereageerd, zoals individualisering, technocratisering, de teloorgang van ideologieën, het doorgeschoten marktdenken, de grote betekenis van (nieuwe) media en de mondialisering. De politiek heeft nauwelijks antwoord gegeven op deze nieuwe ontwikkelingen. Daarmee is de politiek onderdeel van het probleem geworden, in plaats van een deel van de oplossing. De politiek dreigt zo volledig los te raken van de samenleving. Er is een andere werkwijze, houding en gedrag van politiek en bestuur nodig om het tij te keren.

Invloed burgers op beleid en besluitvorming aanzienlijk vergroten

De representatieve democratie verdient aanvulling met vormen van participatieve en directe democratie. Het gaat niet alleen om het primaat van de politiek, de kwaliteit van het democratische proces telt evenzeer. De Raad pleit voor differentiatie tussen ‘primaat’ en ‘ultimaat’. Hebben mensen directe invloed gehad bij de beleidsvoorbereiding (primaat van burgers), dan ligt het ultimaat, de besluitvorming, bij de politiek. Heeft de politiek het primaat gehad bij de planvorming, dan kan het ultimaat, bijvoorbeeld via een referendum, bij de burgers worden gelegd.

Meer invloed op keuze politieke leiders

Burgers moeten meer zeggenschap krijgen bij het kiezen van politieke leiders en volksvertegenwoordigers. Slechts een zeer beperkt deel van de bevolking is lid van een politieke partij. Partijen zouden zich voor een meer actieve rol van hun sympathisanten open moeten stellen, bijvoorbeeld als het om de samenstelling van kandidatenlijsten en het kiezen van lijsttrekkers gaat.

Discussie

De Raad ziet verschillende mogelijkheden om de verticale instituties weer te verbinden met de horizontale werkelijkheid. In dit stadium kiest de Raad niet uit die mogelijkheden. De Raad voor het openbaar bestuur (Rob) wil graag in discussie over zijn advies ‘Vertrouwen op democratie’. Via de website van de Robwebsite van de Rob kan iedereen meedoen met deze discussie . Men kan er stemmen op stellingen, aangeven welke aanbevelingen men belangrijk vindt, of een reactie achterlaten. In samenwerking met universiteiten worden ook discussiebijeenkomsten in het land georganiseerd in de periode medio maart - medio mei. De reacties worden samengevat en aangeboden aan de minister van BZK.

Het rapport ’Vertrouwen op democratie’ (80 blz) kan men vinden via deze webbladzijde van het Nederlands Ministerie van Binnenlandse Zaken waar ook een verkorte versie te vinden is (25 blz.)
______________________________________________________

Samenstelling Raad voor het openbaar bestuur
Voorzitter: Prof. drs. J. Wallage, Oud-burgemeester van Groningen
Vice-voorzitter: de heer mr. dr. G.D. Dales, Voorzitter van het College van Bestuur van de Hogeschool INHolland
Leden:
Mevrouw prof. dr. M.H. Leyenaar, Hoogleraar vergelijkende politicologie Radboud Universiteit Nijmegen
De heer drs. P. A. Lankhorst, Adviseur jeugdbeleid en jeugdzorg
Mevrouw drs. W.M.C. Möhring MMC, Partner bij Boer & Croon Executive Managers
De heer prof. mr. dr. E.R. Muller, Hoogleraar veiligheid en recht aan de Universiteit Leiden
Mevrouw prof. mr. G. Overkleeft-Verburg, Hoogleraar staats- en bestuursrecht Erasmus Universiteit Rotterdam
Mevrouw mr. drs. S. Rambaran Mishre, Consultant KPMG
Mevrouw A.G.M. van de Vondervoort, Gedeputeerde van de provincie Zuid-Holland
Waarnemend lid:
De heer mr. M.A.P. van Haersma Buma, Dijkgraaf van Delfland, voorzitter van de Raad voor de financiële
verhoudingen
Tijdelijke leden:
De heer mr. H.J.E. Bruins Slot, Tot 2008 voorzitter Raad van bestuur van de Nederlandse Publieke Omroep
De heer dr. M.J.G.J.A. Boogers, Universitair hoofddocent bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg
Secretaris:
De heer dr. C.J.M. Breed