De 'sociale' overheidseconomie

Kringloopfonds 25,5 miljoen euro kwijt door 'etisch beleggen' .... in rommelkredieten. (Toegevoegd op 06.12.09, de paragraaf met de titel 'onderzoek naar 75 miljoen?')

Het federaal Kringloopfonds dat ethisch en in de sociale economie moest beleggen, belegde echter ook massaal in CDO-rommelkredieten en zit nu met een gat van (minstens?) 25,5 miljoen euro. De Standaard, 2 dec '09: "Het Kringloopfonds werd opgericht in 2003 door de toenmalige minister van Begroting en Sociale Economie Johan Vande Lanotte (SP.A). Hij realiseerde daarmee twee dada's. Het moest de sociale economie - beschutte en sociale werkplaatsen, invoegbedrijven... - een injectie geven door ze investeringsgeld te verstrekken. En het fonds haalde dat geld niet uit de begroting maar bij burgers die dan 'ethisch konden beleggen' in obligaties met staatswaarborg, die een normale rentevoet boden plus een fiscale aftrek. Zo werd 75 miljoen euro opgehaald bij 13.500 intekenaars."

De Morgen vervangt in zijn tekst 'Johan Vande Lanotte (SP.A)' door 'Verhofstadt I', kwestie van de linkse ex-minister en ex-partijvoorzitter wat uit de wind te zetten natuurlijk: "Het Kringloopfonds werd door Verhofstadt I in het leven geroepen en moet enerzijds investeren in ethische beleggingen en anderzijds leningen verstrekken aan projecten van sociale economie." Pas op het eind wordt Vande Lanotte even geciteerd, maar hij was natuurlijk niet alleen verantwoordelijk: "Het kringloopfonds was het paradepaardje van Johan Vande Lanotte en Els Van Weert, luidt het."

Naast, volgens de kranten, kredieten van ongeveer 50 miljoen euro in de 'sociale economie' blijkt nu dus dat het Kringloopfonds 25,5 miljoen van de opgehaalde 75 miljoen geïnvesteerd heeft in CDO's (rommelkredieten). Die zijn niets meer waard en moeten nu afgeboekt worden, wat er op neerkomt dat die 25,5 miljoen ten laste van het federaal budget genomen moeten worden, ten laste van ons allemaal dus. In een studie die pas op heel recent, 12 november '09 gepubliceerd werd (zie hieronder: "Geen bijzondere risico's"..), blijkt echter dat die 50 miljoen investeringen 'in de sociale economie' met een zeer grove korrel zout moeten genomen worden. Op een balanstotaal van 78,4 miljoen waren eind 2007 slechts 26,2 miljoen belegd in financiële effecten uit de sector van de sociale en duurzame economie. Daarnaast zaten 24,9 miljoen in fondsen die de zogenaamde 'SEE-criteria' hanteren (NvdR SEE-criteria: sociaal, ecologisch en ethisch). De andere middelen (27,3 miljoen) werden volgens de studie geplaatst in beleggingsproducenten die geen ethisch label dragen, of werden aangewend als liquide middelen. Beleggingen van in totaal 52,2 (24,9 en 27,3 miljoen) op 78,4 miljoen gebeurden via Dexia, Fortis en KBC. Tweederde ging dus helemaal niet naar de sociale economie.

De 25,5 miljoen rommelkredieten kwamen eind november '09 aan het licht in de kamercommissie Sociale Zaken, en leidde tot een conflict tussen staatssecretaris Philippe Courard (PS) en de meerderheidsfracties CD&V en Open VLD. Courard zegt dat hij daar geen enkele verantwoordelijkheid voor draagt, en hij dat alleen moet vaststellen, en de 25 miljoen moet afboeken. CD&V en Open VLD roepen hem ter verantwoording. De kamerleden Vercamer (CD&V) en Van Biesen (VLD) willen weten wie dat besliste, wie advies gaf en wie dat goedkeurde. Volgende week vergadert de kamercommissie er opnieuw over.

Niet alleen vragen rond de 25,5 miljoen

Eind 2007 was er dus slechts 26,2 miljoen in de 'sociale economie' gestopt, de rest in allerlei financiële producten. De eerste obligatielening van 75 miljoen euro verviel op 27 juni 2008, en werd afbetaald met een nieuwe lening bij de banken. Tegen welke voorwaarden? Bij welke banken? Bleven de buiten de 'sociale economie' geïnvesteerde 52,2 miljoen in 'beleggingsproducten' bij Dexia, Fortis en KBC behouden, of werden ook die afgelost, en van het nieuw bankenkrediet 25,5 miljoen nog in de zomer van 2008 geïnvesteerd in nieuwe rommelkredieten, alleen bij KBC? Vorige zomer was toch al duidelijk dat die CDO-kredieten helemaal niet veilig waren, om het nog voorzichtig uit te drukken. In het jaarverslag van de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij (FPIM) over 2008 staat dat er bij het Kringloopfonds eind 2008 "1,2 miljoen aan kosten zijn toe te schrijven aan latente minderwaarden op de aangehouden beleggingsfondsen". 'Latente' minderwaarden? Toen was het al maandenlang bankencrisis. Heeft hier iemand 'foutieve' verklaringen afgelegd? Wie? Heeft de raad van bestuur van het Kringloopfonds op 24 september 2009 tot vereffening beslist om dit potje snel toe te dekken en geen volledige balans over 2008 te moeten publiceren? Een balans over 2008 van het Kringloopfonds vond ik namelijk niet. Op de website staat niets meer over dat fonds, alleen nog een kort bericht over 'Vereffening Kringloopfonds'. Ik vond alleen een kort verslag over het Kringloopfonds in 2008 in het jaarverslag van de FPIM. (Zie onderaan: 'Misleidende balans 2008').

Ook nog iets heel bizaar: op 11 juli 2008 keurt de ministerraad, op voorstel van minister van Maatschappelijke Integratie Marie Arena (PS), reeds de krediet- en achtergestelde leningdossiers en de participatiedossiers die tot 1 januari 2009 door de Raad van Bestuur van het Kringloopfonds zullen worden goedgekeurd. Blanco décharge, een half jaar vooraf. Heb ik in geen enkel bedrijf tot nu gezien. Moest er toen vorige zomer al veel verstopt worden? Kamerleden Vercamer en Van Biesen kunnen dus best nog wat dieper graven in het onderwerp dan alleen naar die 25,5 miljoen. Daarnaast zijn er ook nog de opgelopen verliezen van 10-11 miljoen euro. Het Kringloopfonds lijkt een zeer slecht fondsenbeheerder te zijn geweest, wellicht de slechtste ooit van heel het land (een derde van het kapitaal in rook opgegaan) en heel subsidiair een verstrekker van kredieten aan de 'sociale economie'. En dat allemaal met ons geld. Met dergelijke beheerders worden we straks allemaal deel van de 'sociale economie'...

Onderzoek naar 75 miljoen euro? (Op 06.12.09 toegevoegde paragraaf)
Als men de data nader bekijkt, zit hier interessante stof in voor een detectiveroman.
Met de programmawet van 8 juni 2008 was beslist tot een uitdoofscenario voor het fonds. Op 27 juni 2008 vervallen de 75 miljoen euro die via de obligatielening van 2003 met Staatswaarborg werden opgehaald. Die 75 miljoen worden volgens het bericht van de FPIM terugbetaald, door een herfinanciering met een banklening. Waarom wordt het volledig bedrag van 75 miljoen geherfinancieerd, terwijl het toch volstond de echt in de 'sociale economie' geïnvesteerde 26,2 miljoen te herfinancieren, en de buiten die economie in beleggingsproducten geplaatste 52,2 te verkopen (gezien al tot een uitdoofdscenario was beslist), om de lening van 75 miljoen terug te betalen? Op 12 juli 2008 beslist de ministerraad alle dossiers die de Raad van Bestuur van het Kringloopfonds tot 1 januari 2009 zal goedkeuren al vooraf te bekrachtigen. Heeft het Kringloopfonds de uitstaande 52,2 miljoen belegingsproducten vóór 27 juni 2008 verkocht, om er - na 12 juli 2008 - met de nieuwe lening weer nieuwe te kopen, waaronder 25 miljoen CDO's bij KBC? Of moest die verkoop van 52,2 miljoen en nieuwe koop nog gebeuren na 12 juli 2008? Waarom keurt de ministerraad alle nog te nemen beslissingen van het Kringloopfonds vooraf goed? Kan het zo gelopen zijn: men neemt een nieuwe banklening van 75 miljoen op om de obligatielening uit 2003 terug te betalen, daarna worden 52,2 miljoen beleggingsproducten verkocht en hiermee 52,2 nieuwe beleggingsproducten aangekocht?
75 miljoen euro, dat is het niet onaardige bedrag van 3 miljard oude Belgische frank. Een commissie van 1% hierop betekent een bedrag van 30 miljoen frank. Zelfs een kleine bemiddelingspremie van 0,1% is voor de bemiddelaar nog altijd goed voor 3 miljoen frank. Er valt dus veel geld te verdienen door met 75 miljoen euro te 'schuiven'. Hoe is het Kringloopfonds dus omgesprongen met 75 miljoen, waarvoor wij de kosten moeten betalen? Een onderzoek van de bankuittreksels van het Kringloopfonds in de zomer van 2008 lijkt dus wel het minste wat kan gebeuren. Hiervoor bestaan er een Rekenhof, een controlecommissie voor de banken, of desnoods de persoonlijke parlementsmedewerkers van Vercamer en Van Biesen. Het gaat dus niet alleen om 25,5 miljoen CDO's maar om een aantal keer 'werken' met een bedrag van 75 miljoen euro. Nogmaals: 3 miljard frank, geen peulschil.

Voor wie wat verdere informatie wil lezen, hierna:

Wat vooraf ging

De sociale economie was al een bevoegdheid van de deelstaten in 2003. Hoe kon Vande Lanotte dit federaal nog oprichten? Het Kringloopfonds schreef in 2003 een obligatielening met staatswaarborg uit voor 75 miljoen euro, met vervaldag 27 juni 2008. Op de website Kringloopfonds staat nu nog slechts één bericht. Een uittreksel: "Met de goedkeuring van de Programmawet van 8 juni 2008 werd overgegaan tot een uitdoofscenario voor het Kringloopfonds. Meer bepaald werd beslist dat 'Vanaf 1 januari 2009 de activiteit van het Kringloopfonds zich zal beperken tot het beheer van de kredieten en de deelnemingen die voor die datum verleend zijn of waartoe voor die datum besloten is'." Op 24 september 2009 beslist de raad van beheer tot ontbinding en in vereffeningstelling van het Kringloopfonds, en verstrekt geen investeringsgeld meer. Het wacht tot alle leningen terugbetaald zijn om zijn activiteiten helemaal stop te zetten. De raad van beheer besliste tevens de volledige waarde van de beleggingen op nul te zetten. De afsluiting van de vereffening is voorzien in ... 2029.

Volgens een artikel in De Standaard van 18 febr '08 had het Kringloopfonds de belastingbetaler toen al minstens 10,5 miljoen euro gekost. Volgens haar berekening had de fiscus begin 2005 ongeveer 3,35 miljoen euro terugbetaald aan de obligatiehouders. Dat bedrag opgeteld bij de 2,5 miljoen startkapitaal en de opeenvolgende kapitaalverhogingen van 4,7 miljoen, maken dat de kosten voor de gemeenschap eind 2007 opgelopen waren tot minstens 10,5 miljoen euro. Elke euro verstrekt krediet had dus 25 cent, of 25% van het effectief toegekende krediet gekost. De Standaard komt als volgt op dit bedrag: "Om te beginnen is er het startkapitaal dat de overheid niet kan recupereren zolang het Kringloopfonds bestaat. Volgens specialisten moet dat alleszins als verloren beschouwd worden omdat het fonds chronisch verlies lijdt -wat overigens voorzien was. Zo past de overheid sinds 2004 jaarlijks bijna 1,2 miljoen euro bij onder de vorm van een kapitaalverhoging om de verliezen aan te zuiveren en de werkingskosten te dekken. Het precieze bedrag voor 2007 is nog onbekend, maar volgens eensluidende indiscreties zou het niet wezenlijk verschillen van de vorige jaren. Dat geeft een totale kapitaalverhoging van 4,7 miljoen euro bovenop het startkapitaal van 2,5 miljoen." Totaal: 4,7 plus 2,5 plus 3,35 maakt 10,55 miljoen euro.

Jan Depoortere, toen directeur van het Kringloopfonds, probeert de volgende dag de cijfers te weerleggen. Volgens hem is het kostenplaatje na vier jaar werking niet de 10 miljoen euro zoals staat te lezen in de krant, maar wel een gecumuleerd verlies van 2,3 miljoen euro, en kostte de uitgifte van de obligatielening de staat 3 miljoen euro aan toegekend fiscaal voordeel aan de obligatiehouders. Hij gaat er uiteraard niet op in dat DS stelt dat de kapitaalinjecties van de overheid als verloren moeten worden beschouwd. De man werkt ondertussen bij Triodosbank. Eerder behartigde hij enkele jaren de communicatie en de marketing van Hefboom en was er sinds 2003 actief als kredietanalist. Tot hij dus directeur van het Kringloopfonds werd.

Waalse mee-eter

De Standaard wist toen ook verder te berichten dat het Kringloopfonds zijn kredieten vooral verstrekt in cofinanciering met de klassieke spelers op de markt van de sociale kredietverlening, zoals Hefboom, Trividend, Crédal en Triodos Bank. Zij doen het kredietonderzoek en wegen de financiële risico's af tegen de sociale voordelen. Gemiddeld financieren zij een kwart van het krediet met eigen middelen en doen ze voor het resterende bedrag een beroep op het Kringloopfonds. Maar plots verschijnt daar in 2007 een nieuwe partner op het toneel. Sowecsom, al in 1995 opgericht door de Waalse Gewestelijke Investeringsmaatschappij (SRIW), die in Wallonië de sociale economie financieel moet ondersteunen. Sinds juni 2005 mag het in samenwerking met het Kringloopfonds ook leningen toestaan aan beschutte werkplaatsen, leerwerkbedrijven en organisaties voor sociale en professionele integratie. Sowecsom is de enige partner van het fonds die GEEN enkele eigen inbreng doet. Het SRIW-filiaal is als het ware een doorgeefluik voor Kringloopkredieten en -participaties. Volgens insiders, zegt DS in 2008, beschikt de Waalse regering via Sowecsom nu over een kredietlijn van 10 tot 12 miljoen euro bij het Federale Kringloopfonds. Of hoe er weer een geniepige transfert ontstaat: alle lasten voor de federale overheid, de baten voor Wallonië.

"Geen bijzondere risico's"..

In het jaarverslag van 2006 van het Kringloopfonds kan men lezen: "De vennootschap kent geen bijzondere risico’s en onzekerheden, uitgezonderd deze die eigen zijn aan de normale activiteiten van de onderneming zijnde het nemen van participaties en het verstrekken van leningen. Deze kredietrisico’s worden door het management en de bestuurders op continue wijze opgevolgd en beheerd." Maar wat zijn dan de risicovolle beleggingen sinds 2005 via Dexia?

Op de website Financité (Réseau Financement Alternatif) werd nog maar pas op 12 november '09 een rapport gepubliceerd, opgesteld door Netwerk Vlaanderen en le Réseau Financement Alternatif. Daarin kan men over het Kringloopfonds lezen:

"In 2005 werd aan Dexia Asset Management een mandaat van 10 miljoen euro toegekend om te beleggen in duurzame fondsen. De fondsen zijn samengesteld uit zowel risicovolle, risicoarme als risicoloze activa... Eind 2007 was de waarde van de door Dexia beheerde SRI-effecten 10.4 mio Euro... Begin 2006 werd ook aan Fortis Investment een mandaat toegekend om 5 miljoen euro te beleggen in fondsen onder MVI label, opnieuw binnen een mandaat met kapitaalbescherming. Dit mandaat werd begin 2007 opgetrokken tot 10 miljoen euro. Eind 2007 was de waarde van de door Fortis Investment beheerde SRI-effecten 10.3 mio Euro.
In 2007 besliste het Kringloopfonds de liquiditeiten niet langer te beleggen via een klassieke beleggingsrekening, maar ook hier voor een ethisch gescreend alternatief te kiezen. De middelen werden voortaan belegd via een duurzaam geldmarktfonds bij KBC : KBC Institutional Cash Year-End KAP. In de balans opgenomen onder ‘SRI geldmarktfondsen KBC’ en wel voor een bedrag van 4.2 miljoen euro.
Eind 2007 stond tweederde van het beschikbare vermogen (samengesteld uit het eigen vermogen + de obligatieleningen) uit in ethisch gescreende beleggingen of in kredieten en participaties toegekend aan de sector van de sociale en duurzame economie.
Op een balanstotaal van 78.4 miljoen was 26.2 miljoen belegd in financiële effecten uit de sector van de sociale en duurzame economie en 24.9 miljoen in fondsen die SEE-criteria hanteren (NvdR SEE-criteria: sociaal, ecologisch en ethisch). De andere middelen werden volgens het jaarverslag geplaatst in beleggingsproducenten die geen ethisch label dragen, of werden aangewend als liquide middelen. Het jaarverslag meldt dat deze liquide middelen o.a. aangehouden worden voor de goedgekeurde financieringsvragen die nog niet of nog niet volledig zijn opgenomen."

Publicatie: 'Rapport d'évaluation sur la gestion de l'argent public ou à caractère public sous l'angle de l'investissement socialement responsable'

Voorafgaande blanco cheque

Op de ministerraad van 11 juli 2008 werd over het Kringloopfonds het volgende beslist:
"De ministerraad keurde een ontwerp van koninklijk besluit goed met betrekking tot de goedkeuring van de krediet- en participatiedossiers die door de Raad van Bestuur van het Kringloopfonds (KLF) op 15 april en 20 mei 2008 werden goedgekeurd. Dit dossier werd aan de ministerraad voorgelegd door minister van Maatschappelijke Integratie Marie Arena. Het ontwerp keurt ook de dossiers goed die aan het KLF worden voorgelegd in het kader van de globale contracten die vóór 8 juni 2008 met de alternatieve financiële actoren werden gesloten (Crédal, Sowescom, Trividend, Hefboom, Triodos). Deze goedkeuring heeft betrekking op de krediet- en achtergestelde leningdossiers en op de participatiedossiers die tot 1 januari 2009 door de Raad van Bestuur van het KLF worden goedgekeurd." De ministerraad keurt dus al op 11 juli 2008 de dossiers goed die het Kringloopfonds tot 1 januari 2009 zal goedkeuren...

Misleidende balans 2008

Een eigen verslag van het Kringloopfonds over 2008 heb ik niet gevonden. Wel staat in het verslag van de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij over 2008 een paragraaf over het Kringloopfonds. Volgend uittreksel:

"1. Activiteit
....
2. Verslag van de vennootschap
Investeringsdoelstelling bereikt.
In de loop van 2008 heeft het Kringloopfonds een engagement genomen in 85 dossiers, goed voor 15,2 miljoen EUR aan toegekende financiering. Eind 2008 heeft het Kringloopfonds 50 miljoen EUR aan kredieten en participaties toegekend aan ondernemingen en organisaties uit de sociale en de duurzame economie. Hiermee bereikt het Kringloopfonds zijn investeringsdoelstelling, zijnde 70% van zijn opgehaalde middelen uit te zetten via financiering van de sociale en duurzame economie...
3. Resultaat 2008
De resultatenrekening wordt afgesloten met een verlies van 1,1 miljoen EUR. Dit bedrag komt overeen met het resultaat opgenomen in het financieel plan bij oprichting. 1,2 miljoen aan kosten zijn toe te schrijven aan latente minderwaarden
op de aangehouden beleggingsfondsen.
Belangrijke gebeurtenis 2008: herfinanciering obligatielening.
Het Kringloopfonds had voor het financieren van haar activiteit een obligatielening aangegaan van 75 miljoen EUR die door de Staat is gewaarborgd. Met het publiceren van de Programmawet van 8 juni 2008 werd overgegaan tot een uitdoofscenario van het Kringloopfonds. Daarom werd er beslist de obligatielening op vervaldatum te herfinancieren met behulp van een banklening met Staatswaarborg.
Sinds 1 januari 2009 is de opdracht van het Kringloopfonds beperkt tot het louter beheren van de bestaande investeringsportefeuille..."

Waar het dus volgens dit verslag heet dat "eind 2008 het Kringloopfonds 50 miljoen EUR aan kredieten en participaties heeft toegekend aan ondernemingen en organisaties uit de sociale en de duurzame economie," moet het dus heten: "26.2 miljoen belegd in financiële effecten uit de sector van de sociale en duurzame economie en 24.9 miljoen belegd in fondsen die SEE-criteria hanteren". De helft minder dus in de sociale economie dan het verslag beweert. Is dat soms geen valse verklaring?
En is er sprake van 'latente minwaarden' in 2008, terwijl in datzelfde rapport van de FPIM staat: "Ook België en de Belgische banksector zijn aan deze wereldwijde financiële crisis niet kunnen ontsnappen. België was één van de Europese landen waar de financiële crisis het eerst en het hardst heeft toegeslagen. Bovendien zijn de balansen van de grote Belgische banken stuk voor stuk vele malen groter dan het Bruto Binnenlands Product van ons land. Fortis en Dexia, beiden beursgenoteerd en met elk een belangrijke internationale bankpoot, moesten eind september 2008 extreem dringend geholpen worden." Dat is dus vier maanden voor eind 2008. En toch heeft de Commissaris van de FPIM op 28 mei 2009 een verklaring zonder voorbehoud over de statutaire jaarrekening verstrekt. Is dat soms geen valse verklaring?