Tot nut van mijzelf...

Bij de Agusta-zaak in de jaren '90 ging het nog om smeergeld voor de partij. Vandaag gaat het om persoonlijke verrijking van politici en het instandhouden van inefficiënte instellingen waarin men partijgetrouwen kan onderbrengen. Politici kregen smeergeld bij de aankoop van gevechtshelikopters van het Italiaanse bedrijf Agusta door het Belgisch leger in 1988. Het 'Agustaschandaal' eindigde in een correctionele strafzaak. Naast negen niet-politici kregen op 23 december 1998 drie prominente politici zware straffen: Willy Claes, Guy Coëme en Guy Spitaels. Alle betrokkenen werden ook veroordeeld om het smeergeld terug te betalen. De SP engageerde er zich als partij toe om de bedragen terug te betalen voor de SP-veroordeelden, omdat die zich volgens de partij niet schuldig hadden gemaakt aan persoonlijke verrijking. Totaal bedrag: 84 miljoen BEF. (1)

Dat heeft de SP(a) niet verhinderd een grote spaarpot aan te leggen die reeds 10,94 miljoen euro bedroeg in 1999, aangegroeid tot 14,24 miljoen euro in 2007 (= totale activa van de SP, bedrag van 1999 omgerekend naar prijzen van december 2007). De meeste andere partijen hebben eind 2007 een gelijkaardige spaarpot: VLD 14,09 miljoen euro, MR 13,79 miljoen; CD&V 14,67 miljoen, PS 14,38 miljoen. Dat opgebouwde vermogen komt niet van ledenbijdragen (die maken slechts gemiddeld 4,7% van de inkomsten uit in 2007 voor alle partijen), maar in hoofdzaak door ons belastingsgeld dat naar de politieke partijen versluisd wordt. Meer dan drievierden (67,8%) van de inkomsten van de partijen komt vandaag uit overheidsgeld, ons geld dus. In 1990 kregen de politieke fracties een toelage van 11,8 miljoen euro, voor Kamer en Senaat samen. (dit is niet het 'historisch' bedrag, maar omgerekend naar prijzen van december 2007). Vandaag gaat jaarlijks niet minder dan 53 miljoen euro belastingen naar de politieke partijen via dotaties, fractietoelagen en steun aan verbonden instellingen. Daar bovenop betalen alle parlementen ook nog de wedde en de kostenvergoeding voor de parlementsleden, het personeel van de fracties en van de persoonlijke medewerkers van de parlementsleden (b.v. ongeveer 2 medewerkers per Kamerlid) en kunnen er ook nog toelagen binnenkomen op provinciaal, lokaal en Europees niveau. (2)

De partijen worden dus (al te) royaal onderhouden, maar dat is blijkbaar voor de verkozenen des volks en hun nabije aanhang nog onvoldoende. Tot in de jaren '90 vroegen partijbonzen en ministers smeergeld aan bedrijven om opdrachten van de overheid te krijgen om de partijkas te spijzen, niet om er zelf rijker van te worden. Het was corruptie, maar in een zekere zin nog voor 'het goede doel'. Vandaag proberen politici persoonlijke extra inkomsten te verkrijgen door b.v. te zetelen in de raad van bestuur van allerhande intercommunales. En als dat nog niet voldoende is, factureren ze die intercommunales ook nog eens extra voor 'consultancy'-opdrachten. Zo bijvoorbeeld Guy Coëme (PS). Gedurende de periode waarin hij een verbod opgelegd kreeg om een openbare functie uit te oefenen door zijn veroordeling in de Agusta-affaire werd hij tot oktober 2007 'geparkeerd' in de vzw APRIL die 'promotie' voert voor de Luikse intercommunales, en door hen gefinancierd wordt. Coëme, nadat hij ondertussen terug kamerlid en burgemeester van Borgworm is, factureerde tussen januari 2008 en maart 2009 60.000 euro aan die vzw APRIL voor 'advies'. (3) Halfweg februari moest PS-senatrice Anne-Marie Lizin vertrekken als burgemeester van Hoei omdat ze al te gretig in de kas van het Centre hospitalier régional van Hoei gezeten had voor persoonlijke uitgaven. Didier Donfut (PS), de Waalse minister van Volksgezondheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen, blijkt sinds het jaar 2000 naast zijn ministerwedde een mooie bijverdienste te hebben. Zijn consultancybedrijf ontvangt 13.000 euro per maand van een Henegouwse intercommunale (IGH). Donfut is ook bestuurder van een rist andere intercommunales en burgemeester van Frameries. Het auditcomité van de PS zag geen graten in de 'bijverdienste' van Donfut, omdat ze er zogenaamd het bedrag niet van kende. Dat comité, onder leiding van Jean-François Cats, ging recent na of PS-leden met mandaten in een overheidsorgaan of een orgaan waarin de overheid een bepalende invloed heeft alle wettelijke, statutaire en deontologische regels naleven. Jean-François Cats is echter ook de bedrijfsrevisor van IGH. (4)

Ook in Vlaanderen...
Zich ervan afmaken met de 'corrupte Waalse PS-staat' doet de waarheid geweld aan. Het is wel al een tijdje geleden, maar in 2001 kwamen in Vlaanderen verschillende schandalen aan het licht over misbruiken en corruptie binnen de Vlaamse Huisvestingsmaatschappij (VHM) en sociale huisvestingsmaatschappijen. Het ging dan wel niet om een brand met doden (zoals in de Bergense sociaal woontoren Les Mésanges zes jaar geleden, waar men de negatieve brandweerverslagen naast zich had neergelegd, met zeven doden en meer dan twintig gewonden tot gevolg) (5), maar om verduistering van aanzienlijke sommen, al te riante onkostennota’s, feestjes en uitstapjes op kosten van de sociale huisvestingsmaatschappij, enz. Recenter moest minister Moermans aftreden nadat de Vlaamse ombudsman haar 'onbehoorlijk bestuur' verweet in de toekenning van een consultancycontract aan een bevriend bedrijf. Uit een onderzoek door het Rekenhof bleken verschillende Vlaamse kabinetten in hetzelfde bedje ziek. Bovendien rapporteerden de Vlaamse ministers onvolledig over de consultants die ze hadden aangesteld. In de jaarrapporten die ze aan het Vlaams Parlement bezorgden, werd maar voor 880 miljoen gerapporteerd, in werkelijkheid ging het om 1,7 miljard euro. De Vlaamse regering heeft intussen komaf gemaakt met de praktijk om op eigen houtje met externe experts en consultants te werken. Geen nood: veel externe adviseurs werden opgenomen in het kabinetspersoneel. (6)

..en in Groot-Brittannië
Ook het Britse lagerhuis en enkele Britse ministers wisten gretig in de staatskas te graaien om persoonlijke uitgaven te dekken. De krant 'The Daily Telegraph' begon in mei '09 de kostennota's van Britse ministers en parlementsleden te publiceren. Daaruit blijkt dat veel politici zich bovenop hun riante wedde ook riante uitgaven aan woondecoratie, verbouwingen en luxegoederen lieten terugbetalen. Rodney Barker, hoogleraar aan de London School of Economics: "Er heeft een verschuiving plaats gevonden van staatsmanschap en burgerschap naar een cultuur van persoonlijke verrijking." (DS 12.05.09). Niemand overtrad de wet, maar ze manipuleerden wel de regels voor persoonlijke verrijking. (7) Er zullen zeker ook in andere landen voorbeelden te vinden zijn van de cultuur van persoonlijke verrijking, maar ik heb dit niet meer verder uitgezocht.

Intercommunales, politiezones: extra inkomstenbron
De ongeveer 100 Vlaamse intercommunales zijn een extra inkomstenbron voor vele politici. (8) Naast burgemeester, schepen of bestendig afgevaardigde zitten er velen als bezoldigd bestuurder in nogal wat intercommunales. Eandis voert exploitatietaken uit voor de Vlaamse gemengde distributienetbeheerders voor elektriciteit en aardgas. Deze intercommunales zijn de hoofdaandeelhouders van Eandis. Het werd geen fusie: die intercommunales blijven bestaan met hun uitgebreide raden van bestuur, en Eandis komt daar bovenop. De Raad van Bestuur van Eandis telt 20 leden. Een van die zeven intercommunales is b.v. IMEA (Intercommunale Maatschappij voor Energievoorziening Antwerpen), met een gebied van slechts zes steden en gemeenten in het Antwerpse, maar het telt toch 18 bestuurders van de gemeenten en 4 uit privé sector. Pidpa (Provinciale en Intercommunale Drinkwatermaatschappij der Provincie Antwerpen) wordt bestuurd door een 77-koppige Raad van Bestuur. TMVW (Tussengemeentelijke Maatschappij der Vlaanderen voor Watervoorziening) had in 2007 57 bestuurders. (9) Ter vergelijking: bij beursgenoteerde bedrijven doet Solvay het met 16 bestuurders, Umicore en Barco met 10 en Omega Pharma met 6. Ook de politiezones zijn een bron van inkosten geworden voor politici, want lid zijn van de politieraad in zo'n politiezone is ook bezoldigd. Alleen al 552 Nederlandstalige politici geven deze functie aan in de lijst die het Rekenhof publiceert van mandaten, ambten en beroepen uitgeoefend in het jaar 2007, of een gedeelte van dat jaar (recentste lijst, BS 14.08.08, Ed. 1). (10) Wel vindt men er enkele burgemeesters, schepenen en gemeenteraadsleden die de functie van lid van de politieraad opgeven als 'niet bezoldigd'. Als er grotere brandweerzones ingevoerd worden, kunnen de lokale politici terug langs de kas passeren.

Bestuurlijke rationalisatie
Men moet zich de vraag stellen of burgemeesters en schepenen nog extra moeten vergoed worden als bestuurders van intercommunales. Is dat niet hun taak waar ze al voor betaald worden? Intercommunales doen toch niets anders dan het werk van de gemeente, waar een afzonderlijke gemeente vandaag te klein voor is? Men kan al die intercommunales opdoeken, als men overgaat tot een nieuwe fusieronde van gemeenten, en de gemeenten groot genoeg worden om de taken van intercommunales zelf uit te voeren. Het gemiddeld aantal inwoners per gemeente in België bedraagt nu slechts 17.800. In Denemarken is dit 56.000, in Nederland 37.000. Het beste bewijs dat de huidige gemeenten te klein zijn voor hun taken is het oprichten van grotere politiezones, naast de al langer bestaande intercommunales. Als men de 589 huidige Belgische gemeenten (308 in Vlaanderen) fusioneert volgens de grenzen van de 196 bestaande politiezones (105 in Vlaanderen), komt men op een Belgisch gemiddelde van 53.500 inwoners, dus nog minder dan in Denemarken. Hierbij daalt het aantal gemeenteraadsleden (over heel België gerekend) van afgerond 14.000 naar 6.500 (-7.500) en het aantal burgemeesters en schepenen van 3.500 naar 1.500 (-2.000). Er is dus duidelijk een mogelijkheid om het met veel minder volk te doen, en efficiënter, dankzij grotere gemeenten. (11)

Bij grotere en sterkere gemeenten kan men de provincies afschaffen (met in België 737 provincieraadsleden en een zestigtal gedeputeerden). Hun bevoegdheden worden zoveel mogelijk overgedragen naar de gemeenten, en wat niet past bij de gemeenten, kan overgedragen worden aan de Vlaamse gewestoverheid. Die heeft toch al voor de meeste taken decentrale diensten in elke provincie. Die kunnen fusioneren met de provincieadministraties die zich met dezelfde thema's bezig houden. Ook de intercommunales kan men dan afschaffen en ze gewoon in de stadsdiensten integreren. In het kielzog van de afschaffing van de provincies worden ook eindelijk de bestuurlijke arrondissementen met hun arrondissementscommissaris en adjunct- arrondissementscommissaris afgeschaft. Sommige intercommunales vervullen taken die uitstekend op gewestniveau kunnen georganiseerd worden: elektriciteits- en gasdistributie, waterproductie en verdeling. Daarvoor kan telkens één Vlaams (overheids)bedrijf opgezet worden, zoals men eerder deed met De Lijn voor bus- en tramvervoer, dat overigens vandaag met 11 bestuurders toekomt. (Het gedeeltelijk geprivatiseerde Belgacom heeft 15 bestuurders.)

Wordt het nu eindelijk beter?
Informateur Kris Peeters (CD&V) werkte een onderhandelingsnota uit (17.06.09) voor de formatiegesprekken van de Vlaamse Regering. Uit de nota:
"We richten een Vlaams energiebedrijf op om de technologische opportuniteiten van groene energie maximaal te benutten voor Vlaanderen. We zullen met de distributie-intercommunales starten met pilootprojecten voor slimme netwerken."
"We krimpen kabinetten in"
"Gouverneurs kunnen belast worden met ambtelijke coördinatie, gedeconcentreerde diensten"
"Maximum 2 niveaus houden zich met een materie bezig".

Het gaat al in de goede richting, maar duidelijk nog niet ver genoeg. Blijkbaar is het nog niet voldoende doorgedrongen bij de politieke partijen dat België het enige OECD-land ter wereld is waar de loonuitgaven voor het bestuur tussen 1995 en 2007 nog stegen, het meest zelfs in de deelstaten, gemeenten en provincies. Zo zou dat Vlaams energiebedrijf toch beter de distributie-intercommunales opslorpen om tot één Vlaams energiebedrijf te komen. Als maximum 2 niveaus zich met een materie bezig houden, is de meest efficiënte manier de provincies en intercommunales af te schaffen, en het werk te verdelen tussen grotere gemeenten en het Vlaams niveau. Gouverneurs kunnen dan zo gewenst de chef worden van de provinciale administraties van het Vlaams gewest. Zo kan men de naam 'provincies' behouden, maar er een spaarzamer invulling aan geven. Met hoeveel de kabinetten zouden krimpen, zegt hij helaas niet.

Verschillende doelstellingen moeten gerealiseerd worden door die rationalisatie en beperking tot twee niveaus:
- een veel efficiënter en goedkoper bestuur;
- het beperken van de mogelijkheid tot persoonlijke verrijking door allerhande politici;
- en wellicht de belangrijkste: gemeenten worden in het oog gehouden door een democratisch verkozen gemeenteraad, de Vlaamse administratie door het verkozen Vlaams parlement. Door al die intermediairen te schrappen hebben de gemeentelijke en Vlaamse verkozenen hier meer tijd voor, is het bestuur transparanter en komt het zo wat meer onder het toezicht van de burger.

Professor Rodney Barker formuleert het scherp: "Er heeft een verschuiving plaats gevonden van staatsmanschap en burgerschap naar een cultuur van persoonlijke verrijking." De staatskas (wij dus) wordt nu op een strikt legale manier geplunderd door dubbele mandaten van burgemeester/schepen en parlementslid, allerhande extra bestuursmandaten en inefficiënte besturen en administraties waar men partijgetrouwen kan onderbrengen. Het Itinera Institute publiceerde in oktober '08 het rapport 'Copernicus voorbij', een doorlichting van de openbare diensten van België en zijn deelstaten: "De versnippering van bevoegdheden maakt dat er geen bevoegdheden meer zijn. Hierdoor wordt België onbestuurbaar." Enkele bevindingen: de hoogste publieke tewerkstelling van Europa die maar blijft stijgen, een publieke sector die weegt op de economische groei met een zwakke efficiëntie, zowel in absolute als relatieve termen, een teleurstellende sociale bescherming, justitie: meer budget voor minder resultaten, politie: veel effectieven voor weinig veiligheid (12).

Heeft ons politiek personeel nog de ruggengraat om hier eindelijk grote kuis in te houden? Of zijn ze zoals het orkest van de Titanic?

Voetnoten en Links naar documenten en verwante artikels vindt u HIER