V for Vendetta : de film en de reacties

In de bioscoop loopt sinds een paar weken de film “V for Vendetta”. Deze film van James McTeigue, gebaseerd op een scenario van de gebroeders Wachowski (de bedenkers van de fenomenaal succesrijke Matrix-trilogie), vertelt het verhaal van de gemaskerde strijder “V” tegen een fascistisch regime dat in een toekomstig Engeland de macht heeft gegrepen na een internationale crisis. De Wachowski’s hebben zelf inspiratie gezocht in de gelijknamige reeks stripverhalen van Alan Moore en David Lloyd. Die verhalen verschenen tussen 1982 en 1985 in het tijdschrift “Warrior”.

Moore en Lloyd hadden geen deel aan de verfilming. Om allerlei redenen hadden ze zich van het project gedistantieerd. De film wijkt op een aantal punten overigens af van het originele verhaal. De strip baadt in een veel donkerder sfeer, brengt een boodschap die niet zozeer libertarisch als wel anarchistisch is en verschilt ook inhoudelijk van het filmscenario. De strip speelt zich af na een nucleaire oorlog waar Engeland buiten bleef, de aanslag op het parlement heeft in de Moore-Lloydversie plaats in het begin van het verhaal terwijl hij in de film de apotheose vormt. Ook een aantal personages wordt anders ingevuld. Wie meer informatie wil over de stripreeks, kan op Wikipedia terecht.

Deze bijdrage gaat dus niet over de stripreeks, maar wel over de film die – zoals U hierna zal lezen – op zeer uiteenlopende wijze is onthaald. Het debat wordt ook in Vlaanderen gevoerd. Een aan "V" gewijd artikel dat op 30 maart op de Nova Civitas-site verscheen kreeg een reactie volgens welke een “kritischer kijk” op de film zou te vinden zijn op http://www.brusselsjournal.com/node/958. Het is naar aanleiding van die zogezegd “kritischer kijk” dat ik het besluit genomen heb om dit artikel te schrijven. Voor wie eraan zou twijfelen : ik ben een minarchistische libertariër, mijn analyse van de film moet dus ook in dit perspectief worden begrepen. Hoe men tegen kunst wil aankijken berust natuurlijk op een persoonlijke smaak. En dat films als “V for Vendetta” op meerdere wijzen kunnen worden gesmaakt staat vast.

Het vervolg van deze bijdrage valt uiteen in drie delen : eerst vertel ik het verhaal van de film, vervolgens zeg ik iets over de reacties die hij uitlokte en ik sluit af met een persoonlijke appreciatie. Het staat de lezer vrij mijn mening al of niet te delen. Die Gedanken sind frei !

I. Synopsis

De proloog vertelt het verhaal van Guy Fawkes en zijn mislukte poging om op 5 november 1605 het Britse parlementsgebouw op te blazen. Snel daarna wordt overgeschakeld naar het Londen van ergens na 2020. Uit een televisietoespraak van regeringswoordvoerder Lewis Prothero (Roger Allam) leren we dat Engeland wordt geregeerd door een religieus geïnspireerde, fascistische partij die zich “Norsefire” noemt. De NAVO bestaat kennelijk niet meer, over de rest van Europa wordt niets verteld en de Verenigde Staten gaan gebukt onder de gevolgen van de “war on terror” die ze zelf ontketenden.

Evey Hammond (Natalie Portman), een jonge vrouw die de avondklok overtreedt, wordt op straat staande gehouden door leden van de geheime politie bekend als “aanwijzers” (“fingermen”). Zij staan op het punt haar te verkrachten als een in het zwart geklede man, verscholen achter een stalen Guy Fawkes-masker en gewapend met meerdere dolken, tussenbeide komt. Minstens één aanwijzer komt daarbij om het leven, de anderen worden zwaar gewond. De gemaskerde stelt zichzelf aan Evey voor als “V” (Hugo Weaving) en nodigt haar uit hem over de Londense daken te volgen voor wat hij een “concert” noemt. Als de klok middernacht slaat op vijf november weerklinkt inderdaad Tchaikovsky’s “Ouverture 1812” door de luidsprekers waarlangs de overheid gewoonlijk propagandaboodschappen verspreidt. De verbaasde Londenaars komen buiten. Gelijktijdig met de climax van de symfonie rijt een ontzaglijke explosie de Old Bailey, het Londense gerechtsgebouw aan stukken, haast onmiddellijk gevolgd door een gigantisch vuurwerk. V verklaart aan de verschrikte Evey dat hij dit anachronistisch symbool van gerechtigheid wilde vernietigen omdat onrecht in het hedendaagse Engeland de regel geworden is.

Het Norsefire-regime geleid door Hoogkanselier Sutler (John Hurt) poogt de vernietiging van de Old Bailey op te voeren als een door het regime geplande daad, omdat het gerechtsgebouw vervallen zou zijn geweest. De politie, onder leiding van hoofdinspecteur Finch (Stephen Rea), wordt belast met een onderzoek naar de aanslag en met het vinden van Evey die op bewakingscamera’s is herkend in het gezelschap van V.

Dezelfde dag nog neemt V onder dreiging van een bomexplosie controle van de staatstelevisie. Hij dwingt het personeel een vooraf opgenomen boodschap uit te zenden waarin hij de aanslag op de Old Bailey opeist, de bevolking aanspoort zich te bezinnen over de aard en de misdaden van hun regering – die alleen aan de macht kan blijven omdat de mensen daar zelf mee instemmen – en de Londenaars uitnodigt zich over één jaar bij hem te voegen, wanneer hij het Parlementsgebouw zal vernietigen. Evey Hammond, die als lagere beambte aan de staatstelevisie verbonden is, is ondertussen door hoofdinspecteur Finch opgespoord en de politie arriveert in het televisiegebouw om haar te arresteren. Tot hun verrassing worden zij geconfronteerd met V die op spectaculaire wijze uit de studio weet te ontsnappen. Alvorens het gebouw te verlaten wordt hij gestopt door inspecteur Dominick (Rupert Graves). Evey, die erin geslaagd is aan arrestatie te ontnappen, valt Dominick aan met een busje pepperspray maar wordt door hem buiten westen geslagen. Dominick wordt op zijn beurt neergemept door V, die de bewusteloze Evey meeneemt.

Evey ontwaakt in V’s ondergrondse schuilplaats, door V zelf de Schaduwgalerij genoemd. Daar heeft V een fabelachtige schat aan kunstwerken en boeken samengebracht die hij uit handen van de niets ontziende censuur heeft weten te redden. Hij zegt dat zij het eerstkomende jaar bij hem zal moeten blijven, omdat hij niet kan riskeren dat zij zou worden gearresteerd en zijn schuilplaats verklapt. Zelfs met de beperkte informatie waarover zij beschikt zou ze voor hem een gevaar kunnen betekenen.

V vermoordt kort daarop Lewis Prothero, de Norsefire-woordvoerder. Op het lijk laat hij een roos achter. Finch en Dominick proberen V’s identiteit te ontdekken door na te gaan welke zijn band is met het slachtoffer. Vrij spoedig vermoedt Finch dat er meer aan de hand is : alle slachtoffers van V – Prothero was kennelijk geen alleenstaand geval – waren op een of andere manier verbonden aan een inmiddels vernield penitentiair centrum, de gevangenis van Larkhill. In de regeringsarchieven blijkt nochtans geen enkel stuk over Larkhill beschikbaar en geen enkele regeringsfunctionaris lijkt scheutig met informatie. Een ingeving brengt Finch ertoe zich tot de belastingadministratie te wenden waar men een oud dossier over de financiën van Larkhill terugvindt. Het blijkt dat Prothero eertijds commandant was van Larkhill, en dat verschillende stafleden van de gevangenis in de voorbije jaren omgekomen zijn.

Evey heeft ondertussen enige tijd bij V doorgebracht en verschillende dingen over hem geleerd. Zij verneemt onder andere dat hij al verschillende aanslagen heeft gepleegd op konvooien met luxe-goederen voor hoge partijfunctionarissen, dat zijn lievelingsfilm “The count of Monte Christo” is (met Robert Donat als Edmond Dantès) en dat hij zwaar verminkt geraakte bij een brand (een van de redenen waarom hij een masker draagt). Zij vertrouwt hem op haar beurt toe dat haar broertje jaren geleden omkwam als gevolg van een terroristische aanslag met biologische wapens, kort voor de machtsovername door Norsefire, en dat haar ouders politieke activisten waren die door het nieuwe regime werden vermoord. Ze heeft zoveel verloren dat ze nu schrik heeft om nog iets te doen en is bang voor V, die volgens haar alles zal opofferen aan zijn wraakneming op het regime (zoals Dantès zijn wraak op de mensen die hem verraadden belangrijker vond dan zijn liefde voor Mercédes). Wanneer zij er nochtans in toestemt hem te helpen bij een van zijn operaties, is dat in de hoop te kunnen ontsnappen. Vermomd als een tienermeisje verkrijgt zij toegang tot bisschop Lilliman (John Standing), indertijd een partijfunctionaris die belast was met het toezicht op de “morele betrouwbaarheid” van het personeel in Larkhill. De bisschop die haar verhaal niet gelooft wil haar verkrachten maar wordt gedood door V. De politie vindt Lilliman’s lijk terug, opnieuw met een roos op de borst. Evey slaagt er ondertussen in te ontkomen en zoekt haar heil bij Gordon Deitrich (Stephen Fry), de presentator van een satirisch programma en de man naar wie ze op weg was aan het begin van de film. Deitrich stelt haar gerust en toont hem zijn clandestiene kunstcollectie. Ze verneemt dat hij homosexueel is, maar dat hij ook beroerd wordt door de schoonheid van de koranverzen (zijn kostbaarste bezit is een veertiende-eeuwse Koran). Vooral dit laatste is voor hem levensgevaarlijk aangezien de Islam in Engeland als staatsvijandige religie wordt beschouwd en verboden is.

Finch’ onderzoek vordert langzaam. Hij verneemt tot zijn ongenoegen dat hij zelf in de gaten wordt gehouden door Peter Creedy (Tim Pigott-Smith), de tweede man van het regime en het hoofd van de aanwijzers die hem verdenkt op grond van zijn Ierse afkomst. Creedy maant hem aan het onderzoek naar Larkhill te laten rusten, maar Finch is niet voornemens aan dit bevel gevolg te geven omdat hij een verband met de zaak V en de voorbije moorden vermoedt. Aan dr. Delia Surridge (Sinead Cusack), de pathologe die het stoffelijk overschot van Lilliman onderzoekt vertelt Finch dat de moordenaar bij elk van zijn slachtoffers een roos achterlaat. Aangezien dr. Surridge haar loopbaan begon als botaniste, vraagt hij haar ernaar te kijken omdat hij de variëteit niet kent. Dr. Surridge herkent de roos verschrikt als een Scarlet Carson, een variëteit die verdwenen zou zijn. ’s Nachts wordt ze door V uit haar slaap gewekt : hij komt haar ter verantwoording roepen voor de medische experimenten die zij in Larkhill op hem uitvoerde. Blijkbaar heeft het zien van de roos haar doen begrijpen dat V een overlevende was van Larkhill en weet ze welk lot hij haar heeft voorbehouden. Nochtans verwelkomt ze zijn bezoek als een verlossing. Ze verontschuldigt zich bij hem en ontvangt een roos alvorens te bezwijken aan het gif dat hij haar tijdens haar slaap toediende. Ondertussen heeft Finch ontdekt dat de laatst overlevende officier van Larkhill in feite dr. Surridge is, die vroeger onder een andere naam door het leven ging maar daarvan afstand nam uit wroeging voor wat Norsefire achteraf met het resultaat van haar medische experimenten deed. Hij haast zich naar Surridge’s huis, maar is te laat om haar te redden. Op het nachtkastje naast haar treft hij haar dagboek aan. Kennelijk wist zij dat haar einde naderde en wilde zij dat iemand de volledige waarheid over Larkhill zou vernemen.

Finch leest het dagboek en vermeldt het in zijn verslag aan Hoogkanselier Sutler. Die beveelt hem het geschrift te vernietigen (het zou een vervalsing zijn) en de inhoud ervan te vergeten. Finch vernietigt inderdaad het dagboek maar bewaart een copie ervan. Het boek verhaalt immers over de medische experimenten die werden uitgevoerd op de Larkhill-gedetineerden (zwarten, homosexuelen, lesbiennes, moslims of intellectuelen die kritisch stonden tegenover Norsefire), met het oog op de ontwikkeling van biologische wapens. Haast alle gevangenen stierven, maar op één van hen (de gevangene van cel 5, in Romeinse cijfers aangeduid als “V”) hadden de toegediende substanties een omgekeerd effect : hij ontwikkelde een ongelooflijke kracht en behendigheid. Op een of andere manier slaagde de gevangene erin te ontsnappen en de instelling in de as te leggen waarbij hij echter zelf zwaar werd verbrand. De hoofdinspecteur deelt zijn bevindingen met Dominick en samen besluiten ze het onderzoek naar de gebeurtenissen in Larkhill voort te zetten.

Deitrich presenteert een erg geriskeerde show waarin zowel het “officiële” V-plot als de Hoogkanselier zwaar op de korrel worden genomen. Hij hoopt erop dat zijn populariteit (geen programma heeft hogere kijkcijfers dan het zijne) hem zal beschermen, maar ’s nachts wordt hij in zijn huis mishandeld en opgepakt door de aanwijzers onder persoonlijke leiding van Creedy (later zal blijken dat hij is terechtgesteld wegens het bezit van een Koran). Evey poogt te ontsnappen maar een geüniformeerde man betrapt en verdooft haar als zij het gebouw wil verlaten.

Als zij in de gevangenis bijkomt wordt zij door een haar vanuit het duister toesprekende aanwijzer aangemaand informatie te verschaffen over V, bij gebreke waarvan ze zal worden geëxecuteerd. Ze wordt opgesloten, haar hoofd wordt kaalgeschoren, en ze wordt gefolterd. Ze weigert nochtans informatie te verschaffen. Ze put kracht uit een brief die ze in haar celmuur vindt. Het is de op toiletpapier geschreven autobiografie van Valerie (Natasha Wightman), een jonge actrice die opgesloten en geëxecuteerd werd omdat ze lesbisch was. Als Evey voor haar executie nog een laatste kans krijgt om mee te werken, vertelt ze haar steeds onzichtbaar gebleven ondervrager dat ze nog liever sterft. Tot haar verbazing antwoordt de aanwijzer dat, aangezien ze nu van alle vrees bevrijd is, ook vrij is om te vertrekken. Een verbaasde Evey verlaat haar cel met Valerie’s brief in haar hand en mondt uit… in de Schaduwgalerij, die aangrenst op het gevangenisdecor dat V had gefabriceerd na haar arrestatie andermaal te hebben voorkomen ten tijde van de inval bij Deitrich. Door het in scène zetten van ondervragingen en folteringen wilde hij Evey zijn motieven doen begrijpen en haar angst voor het regime doen overwinnen. Valerie, zo zegt hij, was het enige in de ganse enscènering dat niet verzonnen was. Hij toont Evey een aan Valerie gewijd schrijn, waar de affiche van haar bekendste film is omringd met Scarlet Carsons. Zij was inderdaad een vermaarde actrice (uit een vermelding op één van de affiches leren we dat haar familienaam Page was) die bekend stond om haar liefde voor dat soort rozen. Ze werd omwille van haar andere seksuele geaardheid opgepakt en was samen met V een van de “proefkonijnen” in Larkhill waar ze als gevolg van de medische experimenten bezweek. De brief die V in Evey’s cel verstopte had hijzelf in de muur van zijn cel in Larkhill aangetroffen en was het enige dat hij uit de brand had kunnen redden.

Evey verwijt V een monster te zijn, maar uiteindelijk vergeeft ze hem en belooft alvorens uit de Schaduwgalerij te vertrekken dat hij haar op de vooravond van 5 november zal terugzien.

Inmiddels zijn vele maanden verstreken sinds het ontploffen van de Old Bailey, en november komt stilaan opnieuw in zicht. De partijraad en de veiligheidsdiensten kunnen Sutler niet garanderen dat een nieuwe aanslag zou mislukken. De Hoogkanselier dringt aan op een media-offensief dat de bevolking eraan moet herinneren dat er zonder het Norsefire-regime alleen maar anarchie kan heersen en dat de bevolking de staat nodig heeft voor haar eigen veiligheid. De mediacampagne slaat echter niet aan en de acties van V genieten steeds meer bijval. In het straatbeeld duikt vaker en vaker het V-embleem op. Ook Evey, die erin geslaagd is uit de handen van de aanwijzers te blijven, betrapt een meisje dat met een spuitbus het V-embleem op een muur aanbrengt.

Finch heeft ondertussen het vermoeden ontwikkeld dat het virus dat in Larkhill werd ontwikkeld gebruikt werd in de aanvallen die leidden tot de panieksituatie waardoor Norsefire aan de macht kwam, sterker zelfs : dat die acties werden uitgevoerd door partijleden. Alle betrokkenen zouden evenwel dood zijn, met de mogelijke uitzondering van één persoon die de politie nooit had kunnen lokaliseren. Finch wordt gecontacteerd door iemand die beweert die laatste overlevende te zijn van het complot.

De hoofdinspecteur en zijn assistent Dominick ontmoeten hun informant ’s nachts bij het monument voor de slachtoffers van het virus. De overlevende die zich Rookwood noemt vertelt dat de toenmalige Norsefire-leider Sutler – op advies van zijn handlanger Creedy – het plan had opgevat om het virus los te laten op de Britse bevolking, om zo een panieksfeer te creëren die zou leiden naar de roep om een “sterke man”. Het opzet slaagde, maar de verschillende virusaanvallen gingen ten koste van bijna 100.000 doden. Norsefire behaalde 80 % van de stemmen bij de daaropvolgende verkiezingen, waarop Sutler de doodsklokken liet luiden over de democratie, alle “andersdenkenden” uit de samenleving verwijderde en het regime van de terreur instelde. De verantwoordelijkheid voor de aanslagen werd uiteindelijk in de schoenen geschoven van een paar vermeende moslimfundamentalisten die na een showproces werden veroordeeld en terechtgesteld.

Rookwood, die laat uitschijnen dat hij voornamelijk bang is voor Creedy, overtuigt Finch om Creedy dag en nacht in de gaten te laten houden : als dit gebeurt, zal hij met harde bewijzen over de brug komen. Hij geeft er niet de voorkeur aan nu al met Finch mee te gaan, omdat die op geen enkele manier zijn veiligheid kan garanderen.

Wat Finch zich op dat moment niet realiseert is dat Rookwood niemand anders is dan V, die achter een ander masker schuil gaat. V dringt kort daarna binnen in Creedy’s huis en overtuigt hem dat Sutler voornemens is om Creedy te doden… Immers, wordt Creedy niet dag en nacht in de gaten gehouden ? Zijn V en Creedy dus niet minstens objectieve bondgenoten ? Creedy’s relaties met Sutler verslechteren inderdaad met de dag zodat Creedy er in toestemt V te helpen om Sutler te doden.

Kort daarop ontdekt Finch dat Rookwood in feite V was. Maar het is te laat. In de laatste dagen van oktober laat V – die ondertussen sympathie gewonnen heeft van de bevolking - via postorderbedrijven honderdduizenden Fawkes-maskers en V-kostuums rondsturen naar de Londenaars. In de daaropvolgende dagen wordt V overal waargenomen, hetgeen de spanning bij de autoriteiten tot een hoogtepunt drijft. Finch voorspelt dat in dit gespannen klimaat iemand vroeg of laat een fout zal begaan. Zijn vrees wordt bewaarheid als een aanwijzer een kind neerschiet dat een Fawkes-masker draagt, wat aanleiding geeft tot straatprotesten die uitmonden in een regelrechte volksopstand. Op de vooravond van 5 november gaat Finch alleen op zoek naar V. Hij hoort van Dominick dat rond het parlement tot de tanden gewapende troepen zijn opgesteld, compleet met tanks en luchtafweergeschut en vreest wat het resultaat zou zijn indien de burgers van Londen zouden betogen om V te ondersteunen. Finch’ geloof in het regime is weliswaar sterk afgetakeld, maar hij beschouwt het ondanks alles als zijn plicht als politieman om aanslagen en onheil te voorkomen. Gewapend daalt hij af in de verlaten Londense metro, het instrument dat naar zijn mening voor de aanval zal worden gebruikt, in de hoop V alsnog te kunnen tegenhouden.

Evey maakt dezelfde avond opnieuw haar opwachting bij V. Die is aangenaam verrast haar te zien. Na een korte dans op één van de wijsjes uit zijn oude jukebox, leidt V haar via een onderaardse gang naar een metrostel dat volgeladen is met zware explosieven en vuurwerk, geparkeerd in een tunnel die leidt naar het parlementsgebouw. Het heeft hem jaren gekost, vertelt hij, om de afgesloten tunnel opnieuw open te maken en een paar nieuwe sporen te leggen. V toont haar de hendel die moet worden overgehaald om de helse machine in gang te zetten en op het juiste moment ook Ouverture 1812 te doen weerklinken. Hij zegt dat het niet zijn taak is te beslissen wat er moet gebeuren: hij behoort samen met Sutler en Creedy tot de oude wereld en wil ermee ten onder gaan; Evey daarentegen behoort tot de nieuwe wereld die te komen staat. Het zijn de mensen van de nieuwe wereld die moeten beslissen over diens vormgeving, V denkt niet dat hij daarin nog een plaats heeft. Hij verlaat een hevig geëmotioneerde Evey voor een ontmoeting met Creedy, die – zoals overeengekomen – Sutler heeft ontvoerd. Creedy schiet Sutler neer op hetzelfde moment dat een vooraf opgenomen toespraak van Sutler wordt uitgezonden over het ganse rijk. Op het doek zien we evenwel enkel lege huiskamers en zalen, niemand schijnt de toespraak te bekijken.

Creedy, vergezeld van gewapende mannen, poogt vervolgens de gemaskerde in te rekenen maar die verzet zich waarop het vuur wordt geopend. V, die onder zijn mantel een pantser draagt en wiens hoofd beschermd wordt door zijn kogelvrij masker, slaagt er evenwel in hen allen te doden. Niettemin hebben verschillende kogels zijn pantser doorboord. Zwaar gewond slaagt hij er in tot bij Evey te geraken in wiens armen hij sterft. Een ontroerde maar nu vastberaden Evey plaatst V’s lichaam in de trein en bedekt het met een aantal Scarlet Carsons. Zij maakt vervolgens aanstalten om V’s plan ten uitvoer te brengen.

Finch, die ook naar V op zoek was, ontdekt op het laatste moment de trein en sommeert Evey de aanval op het parlement af te blazen. Zij antwoordt dat het parlementsgebouw voor haar niets betekent, maar dat de vernietiging ervan aan miljoenen mensen nieuwe hoop kan geven… Uit haar houding blijkt duidelijk dat niets haar zal kunnen stoppen om de trein in beweging te zetten, zelfs indien Finch haar vervolgens zou neerschieten. De politieman ziet eindelijk in dat hij een regime van moordenaars dient en laat zijn wapen zakken waarop Evey de hendel overhaalt die de trein met zijn explosieve lading op weg stuurt naar het Parlement.

De bovengronds opgestelde strijdkrachten zien tot hun verbijstering hoe tienduizenden demonstranten, allen met een Fawkes-masker en uitgedost in de lange mantel van V, in de richting van het parlement oprukken. De vertwijfelde officieren ontvangen geen orders meer van Sutler of Creedy en bevelen hun manschappen de wapens neer te leggen, zodat de mensen zich ongehinderd kunnen opstellen in de nabijheid van het parlement. Op datzelfde moment klinkt Ouverture 1812 door alle luidsprekers en ontploft het metrostel onder het parlementsgebouw. Vanop een dak kijken Finch en Evey toe hoe het parlement door een gigantische reeks explosies wordt uiteengereten, even nadat Big Ben middernacht heeft geslagen. Wanneer Finch aan Evey vraagt wie V nu eigenlijk was, antwoordt zij : “Hij was Edmond Dantès, mijn broer, mijn vader, mijn moeder, jij, ikzelf… Wij allemaal”.

II. De reacties

Omwille van de erin behandelde thema’s en van de verhaallijn werd de film van McTeigue en de Wachowski’s vanuit een aantal hoeken op zware kritiek en vanuit andere hoeken op gejuich onthaald. Zo werd de film in een vroeg stadium bekritiseerd alsof hij het terrorisme zou verheerlijken. Sommige anarchistische groeperingen hebben het uitbrengen van de film aangegrepen om propaganda te maken voor het anarchisme als politieke filosofie, ofschoon zelfs daar de steun niet onverdeeld was omdat de film volgens een aantal anarchisten gecensureerd zou zijn en slechts een “afgezwakte” versie van het anarchisme zou laten zien. Zij houden eveneens voor dat de film teveel de nadruk zou leggen op de vernietiging van de bestaande orde en geen aandacht zou besteden aan de positieve aspecten van het anarchisme.

Veel libertariërs, zoals het Ludwig von Mises Institute en de publicisten van LewRockwell.com, verwelkomen de film. Zij vatten hem op als een pleidooi voor een maatschappij met een minimale regering, vrije onderneming en vrije meningsuiting. In hun ogen is het staatsterrorisme veel wraakroepener en wordt het gewettigd door een politiek apparaat, terwijl de handelingen van V slechts als “terroristisch” worden beschouwd omdat ze uitgaan van een individu dat niet door een politiek apparaat wordt gesteund. Butler Shaffer merkt op dat de Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijders van voor 1776 of de joodse verzetsstrijders in het ghetto van Warschau door respectievelijk de Engelsen en de Duitsers ook als “terroristen” werden beschouwd en trekt de parallel met de aanslagen waarvan de Amerikaanse troepen heden ten dage het slachtoffer zijn in Irak (de libertariërs hebben nooit veel op gehad met de “heilige oorlogen” van George Bush). Volgens Justin Raimondo, de libertarische redacteur van Antiwar.Com, is het succes van de film welkom in de strijd tegen de pro-oorlogspartij en de ideologische onderbouw ervan.

Negatieve reacties zijn dan weer te vinden bij sommige ultraconservatieve christelijke kijkers. Zij hebben het moeilijk met de manier waarop de christelijke kerk in de film wordt getoond (als steunpilaar van het fascistisch regime) en hekelen wat zij de sympathie voor homosexuelen en moslims noemen. Nogal wat kritiek klinkt omtrent het personage van Gordon Deitrich, die er als homosexueel een Koran op nahoudt (wat zij als een contradictie beschouwen, en meteen als een gelegenheid zien om ook nog eens de Islam aan te vallen). Volgens een aantal conservatieve critici is “V” een uitgesproken anti-christelijke film. De Holebi-beweging heeft de film uiteraard wèl goed onthaald, vooral omwille van het personage van Valerie.

Ook in socialistische hoek is de film niet even goed ontvangen. Zij labelen de handelswijze van V als ondemocratisch. Omdat de bevolking geen deel had aan de revolutie, zou zij onmachtig zijn een nieuwe, betere maatschappij op te bouwen.

Een samenvatting van de reacties met links naar de relevante webpagina's is te vinden op de Wikipedia-site.

III. Commentaar

Het zien van de film en de kennisname van al die reacties en kritieken bracht me ertoe zelf ook ‘ns een paar indrukken op papier te zetten. Hier volgen ze dan.

1. Vrije meningsuiting

De mensen in Larkhill zijn niet enkel zwarten en sexueel anders georiënteerden, maar ook intellectuelen die kritisch staan tegenover Norsefire in het streven van die partij naar de absolute macht. De ouders van Valerie worden opgepakt omdat ze politieke activisten zijn die deelnemen aan acties tegen het bewind. In de televisietoespraak die V onder dwang door de staatstelevisie laat uitzenden, wordt gealludeerd op de onmogelijkheid van de bevolking om te protesteren tegen regeringsmaatregelen en vrij de mening te uiten. Ook de vrijheid van de media wordt aan banden gelegd : televisiedirecteur Dascomb herinnert er de regisseur van het journaal aan dat het niet de taak is van de media het nieuws te maken, dat doet de regering wel. En Gordon Deitrich wordt opgepakt na het uitzenden van een show waarin hij de draak steekt met Adam Sutler (wiens naam een samentrekking is van Adam Susan, zoals de dictator in de strip noemde, en Hitler) maar ook de regeringsversie over de handelingen van V in twijfel trekt. Het is niet zo moeilijk parallellen te trekken met de pogingen van politici in meerdere landen om regeringskritische journalisten te doen ontslaan, of met de hetze die door fundamentalistische bewegingen wordt gevoerd naar aanleiding van de publicatie van een aantal karikaturen.

2. Persoonlijke en economische vrijheid

Privacy is in Wachowskiland onbestaande. Op verschillende momenten zien we wagens volgestouwd met afluisterapparatuur over het witte scherm schuiven. De hedendaagse maatschappij heeft het nog nèt niet zover gebracht. Nochtans wordt een groot gedeelte van onze verrichtingen nu al gecontroleerd aan de hand van chipkaarten of andere technieken. Een klimaat van vrees wordt ook nu al aangegrepen om de vrijheid van mensen te beperken ? Heeft iemand ooit de moeite genomen om de Patriot Act ‘ns goed te lezen ?

De filmmakers laten ook zien hoe totalitaire regimes een greep hebben op de economie. Allerlei produkten (boter, melk, eieren, etc. - op een bepaald moment wordt zelfs water vermeld) zijn enkel "op de bon" te verkrijgen. Een schril contrast met de overvloed en de luxe waarin de heersende klasse baadt (V zegt dat hij een konvooi met luxeprodukten voor de Hoogkanselier onderschepte, terwijl Gordon Deitrich in zijn show de draak steekt met de dictator die alle dagen verse melk kan drinken). In de communistische dictaturen - waar de gewone man mocht aanschuiven voor brood of melk - hadden de partijbonzen het zelf niet zo slecht, meen ik me te herinneren...

Ook heden ten dage wordt onze persoonlijke en economische vrijheid beknot. Voor allerhande activiteiten is een vergunning nodig. Veel gedragingen worden als misdadig beschouwd, ofschoon er strikt gesproken geen slachtoffers zijn (druggebruik is een kwestie van keuze, dus er kan niet van slachtoffers worden gesproken). En de overheid pleegt een aanslag op een groot gedeelte van de opbrengst van onze arbeid of kapitaal door die weg te belasten. Erg leuk vond ik de uitspraak van hoofdinspecteur Finch waar hij stelt : “One thing is true of all governments. The most reliable records are tax records”. De “state of liberty” is nu reeds vervangen door een “state of license”. In dit opzicht is het Wachowski-scenario niet eens zo profetisch. In bepaalde recensies is de opmerking gemaakt dat het niet nodig was het verhaal in een toekomstig Engeland te situeren : het Engeland van Tony Blair zou al een aardig decor hebben gevormd.

3. Rassenhaat

Net zoals Nazi-Duitsland steunt het Engeland van Norsefire op raciale zuiverheid. Het hedendaagse Londen is een smeltkroes van rassen en beschavingen, maar in de film zijn enkel blanken te zien. In Larkhill daarentegen worden ook een aantal zwarten vastgehouden, het bewijs dat het de mensen van Norsefire onder andere om raciale zuiverheid te doen is. De filmmakers herinneren er op die manier aan dat het fascisme zich kenmerkt door het kweken van haat tegenover hen die “anders” zijn en knopen zo aan met wat ook vandaag te zien is bij extremistische bewegingen, niet enkel in Europa maar ook in de rest van de wereld.

4. Homosexualiteit

Ook mensen met een andere sexuele geaardheid worden als “anders” beschouwd en zijn dus gevaarlijk. Valerie verhaalt in haar biografie hoe in de loop van de “war on terror” die Amerika heeft ontketend – en waarin het Verenigd Koninkrijk een bondgenoot was – de verdachtmakingen tegen mensen die anders waren steeds verdergaande proporties aannamen: “anders” werd gelijkgesteld met “gevaarlijk”. Zij werd opgepakt op het moment dat het regime al onmiskenbaar autoritaire trekken vertoonde maar Norsefire nog niet de absolute macht bezat (dit kwam er pas nadat alle andere partijen werden weggezweept nadat Sutler en Creedy, in een complot dat aan de Rijksdagbrand doet denken, zelf een virusaanval op de Engelse bevolking lieten uitvoeren). Homosexualiteit speelt een niet onbelangrijke rol in de film : Gordon Deitrich is, ofschoon hij het verbergt (“You wear a mask for so long, you forget who you were beneath it”), een homosexueel en ook Valerie werd opgepakt omdat zij er een relatie op nahield met een bevriende actrice. Ter vergelijking : de nazi’s roeiden niet enkel de joden uit maar hadden het ook niet zo op met homo’s.

5. Terrorisme

Volgens veel critici is de prent een verheerlijking van het terrorisme. Dit moet echter in zijn juiste context worden geplaatst. De Wachowski’s voeren een fascistische staat ten toon die weinig gemeen heeft met het Groot-Brittanië van deze tijd. In die omstandigheden zouden velen van ons wellicht ondergronds gaan en de wapens opnemen tegen de gevestigde orde. De mening van Butler Shaffer weze herhaald, volgens wie het begrip “terrorisme” een kwestie is van perspectief. Ook de herhaalde verwijzingen naar Guy Fawkes en het Buskruitcomplot moeten met zin voor perspectief worden begrepen. De verantwoordelijken waren immers katholieken, die het in het tijdperk na Elisabeth I niet onder de markt hadden. Ook vandaag is Fawkes nog een omstreden figuur. Voor velen een verrader, voor anderen de enige persoon die ooit met eerlijke bedoelingen het parlementsgebouw betrad.

Wat het opblazen van dat gebouw betreft, dit wordt door sommige critici afgeschilderd als zinloos geweld omdat het in de film gebeurt op het ogenblik dat de dictator reeds dood is. Goed, als men het dan toch over die boeg wil gooien : op het ogenblik dat Evey Hammond de explosieventrein op weg stuurt weet zij niet dat Sutler en Creedy door V zijn gedood, want hij kan het haar niet meer vertellen. Ook Finch, de enige die Hammond op dat moment nog zou kunnen stoppen, weet niet wat er is gebeurd, maar hij accepteert wel dat het vernietigen van het gebouw een boodschap kan betekenen. In het verhaal is het doen ontploffen van het parlementsgebouw dus zeker relevant. Ook in de filosofie van V (“The building is a symbol, as is the act of destroying it. Symbols are given power by their people. By itself, a symbol is meaningless, but with enough people, blowing up a building can change the world.”), die de symbolen van het verleden vernietigt omdat zij hun betekenis hebben verloren of om de mensen te herinneren aan wat ze zijn kwijtgeraakt. Vlak voor de ontploffing van Old Bailey vertelt hij aan Evey : “It is to Madame Justice that I dedicate this concerto, in view of the holiday she seems to have taken from these parts”, en in zijn televisietoespraak stelt hij dat hij het gebouw vernietigde om het land te herinneren aan wat verloren is gegaan (“Last night I destroyed the Old Bailey, to remind this country of what it has forgotten”). En over Guy Fawkes vertelt hij : “His hope was to remind the world that fairness, justice, and freedom are more than words, they are perspectives”.

6. Religie

Moslims worden in de film niet openlijk ten tonele gevoerd, maar de afkeer die het regime heeft van deze godsdienst is onmiskenbaar. In de scheldtirades van Lewis Prothero wordt verschillende keren naar moslims verwezen. De verantwoordelijkheid voor de virusaanvallen wordt in de schoenen van moslimfundamentalisten geschoven, terwijl de kijker goed weet dat de aanslagen het werk zijn van Norsefire-leden. Gordon Deitrich, ofschoon zelf geen moslim, houdt er in zijn kunstcollectie een veertiende-eeuwse Koran op na omdat hij de koranverzen mooi vindt. Hij zegt dat hij als homosexueel geen huis en geen show meer zou hebben, maar dat het bezit van een koran hem de kop kan kosten.

Regisseur McTeigue en de Wachowski’s geven aan de kijker onrechtstreeks deze boodschap mee : er is niets mis met het belijden van de Islam als godsdienst, die heeft recht op hetzelfde respect als andere religies. De film is evenwel een aanklacht tegen autoritarisme en fundamentalisme en die worden in de film vertegenwoordigd door zelfverklaarde christenen zoals Lilliman (enkel in naam een bisschop, hij heeft overigens een zwak voor erg jonge meisjes) en Prothero (die in zijn televisiepreken religieuze boodschappen verwerkt). De booswichten zijn in “V for Vendetta” fundamentalistische christenen, die volgens de filmmakers even gevaarlijk zijn als fundamentalisten die een ander geloof beleiden. Er is nochtans weinig fantasie voor nodig om de film te verplaatsen naar een land dat geregeerd wordt door moslimfundamentalisten. Kennelijk beschouwt McTeigue alle religies als gelijkwaardig, waarmee nog niets gezegd is over de politieke implicaties waarin de regisseur een potentieel gevaar ziet.

Mijn eigen mening kan als volgt worden samengevat. Er wordt grif toegegeven dat de Koran in een bepaalde lezing inspiratie kan opleveren voor religieus fundamentalisme van het type dat zich heden ten dage kristalliseert in aanslagen of fascistoïde regeringsvormen. De Koran (die ik, terloops gezegd, gelezen heb) kenmerkt zich door de aanwezigheid, niet enkel van religieuze voorschriften, maar ook van burgerlijke en strafwetten en van interpretaties van de geschiedenis. Hij is in dat opzicht veel radicaler dan het Nieuwe Testament dat zich in het algemeen beperkt tot het geven van richtlijnen aan de mensen in hun relatie tot God en in hun onderlinge verhoudingen. Politieke boodschappen à la Mohammed - die de Islam problematisch kunnen maken - moet men in de Schrift niet gaan zoeken. Het christendom is in mijn ogen en voor onze maatschappij dan ook de meer stabiele en acceptabele van beide religies, omdat het meer ruimte laat voor de ontplooiing van de mens als mens. Het is over het algemeen genomen niet autoritair. Christus leert dat de mensen keuzes moeten maken en dat ze voor die keuzes ook verantwoordelijk zijn. Evenwel kan niet worden ontkend dat ook in de Bijbel nodeloze wreedheden voorkomen (zie bv. Tweede boek Koningen, 2 : 23-25 - men leze het maar na), dat ook in naam van Christus vele misdaden werden gepleegd (ja, zelfs door de Kerk... bood Johannes-Paulus II niet meermaals zijn verontschuldigingen aan voor het leed dat de Kerk in haar geschiedenis aan andere Christenen, of aan aanhangers van een ander geloof had aangedaan ?) en dat ook vandaag het Christendom zwaar lijdt onder de aanwezigheid van nieuwe Farizeeërs en Schriftgeleerden die het Woord Gods aangrijpen om hun eigen politieke boodschap te ondersteunen.

Daarmee zijn we dus weer bij Lewis Prothero, bisschop Lilliman en de film beland. Wat dit betreft : ik heb de Koran zoals gezegd gelezen, hij staat in mijn bibliotheek broederlijk tussen de Bijbel en een aantal religieuze boeken betreffende andere godsdiensten dan het Christendom of de Islam. Ik geef met Gordon Deitrich toe dat sommige Koranpassages inderdaad erg mooi zijn en ik begrijp dat het personage niet enkel kunstzinnig maar ook economisch waarde kan hechten aan een rijkelijk versierd boek uit de veertiende eeuw. Niemand die mij kent en die goed bij zijn hoofd is zal me ervan verdenken een belijder van de Islam te zijn. Maar voor alle duidelijkheid, ik heb ook niet zoveel op met Farizeeërs en Schriftgeleerden.

En tenslotte…

Ook al is “V for Vendetta” een film met een boodschap – al kan over de inhoud van die boodschap van mening worden verschild –, we mogen niet vergeten dat het hier in de eerste plaats om een film gaat. Entertainment dus, en dit moet ook op zijn merites “as such” worden beoordeeld. Wie zeven euro neertelt voor een bioscoopkaartje wil nu eenmaal waar voor zijn geld.

Op dat punt wordt de kijker beslist niet teleurgesteld. Het verhaal van de Wachowski’s is beklemmend en wordt door James McTeigue neergezet als een dijk van een film. De regie en het camerawerk zijn schitterend en de verhaallijn is duidelijk. De acteurs verdienen alle een eervolle vermelding. Natalie Portman speelt een van haar beste rollen als Evey Hammond, die zich van een bange grijze mus ontwikkelt tot een onversaagde heldin. Hugo Weaving is zonder meer schitterend als de gemaskerde wreker V : het personage combineert een grote liefde voor literatuur, kunst en cultuur en een geloof in de uiteindelijke overwinning van het goede met een hoog gehalte aan cynisme en een haast grenzeloze wraakzucht, wat hem tot een van de meest complexe personages maakt die ooit op het witte doek werden geportretteerd. Een anecdote : in feite was de rol toebedacht aan James Purefoy, maar die haakte na enige tijd af omdat hij niet aan het acteren met een masker kon wennen. Lof verdienen eveneens Stephen Rea als de sceptische maar eerlijke politieman Finch en Stephen Fry als talkshowpresentator Gordon Deitrich die uit de acties van V moed haalt om zijn anders-zijn aan Evey Hammond te bekennen. Ofschoon ze in de film maar kort in beeld komt en geen echt gesproken rol heeft, wordt het personage van Valerie Page op zeer ontroerende wijze vertolkt door Natasha Wightman. John Hurt en Tim Pigott-Smith zijn erg overtuigend als de booswichten Adam Sutler en Peter Creedy Creedy. Voor eerstgenoemde moet het merkwaardig geweest zijn in de huid te kruipen van de dictator, aangezien hij eertijds de rol vertolkte van Winston Smith die in de verfilming van 1984 – waarvan de sfeer in “V for Vendetta” herhaaldelijk wordt opgeroepen – als slachtoffer ten prooi viel aan het totalitaire regime.

Wat men er ook over schrijve, “V for Vendetta” is zeer goede cinema. Zeker gaan kijken als het kan !

NC Webmaster

Deze bijdrage verscheen eerder op de Nova Civitas-website.

Relevante webpagina's :

Officiële Filmsite
Internet Movie Database
Wikipedia-Filmsite
Wikipedia-Site Moore-Lloyd
Nova Civitas